THÁNG TƯ ĐỌC THƠ TÙ - NGUYỄN THỊ KHÁNH MINH

Poetry. Abstract painting

Chiến tranh và ngục tù là bi kịch đau thương nhất trong lịch sử loài người, nó là kinh nghiệm không được rút tỉa để học hỏi và ngăn chặn, cứ thế lặp đi lặp lại khắp nơi trên thế giới, đánh động mãi ký ức con người nên có thể nói rằng không có cuộc chiến và nhà tù nào trở thành quá khứ, nó luôn là hiện tại với dấu lệ và máu không ngừng chảy. Kinh nghiệm chiến tranh, nhà tù, cùng hệ lụy tang thương của nó như vết cắt hằn sâu trong tâm tư tình cảm con dân Việt nam, mà nhà văn Ngô Thế Vinh đã gọi - vết thương không bao giờ lành-, nó sừng sững ở đó, trên đất đá, trên thân thể, trong tâm hồn, trong sử lịch, mà trái tim và lương tâm con người mãi thúc thủ một câu trả lời.

<!>

Bây giờ là tháng tư, tháng của vết thương chưa kéo da non ấy, giở lại những trang thơ của những người lính Việt Nam Cộng Hòa viết trong trại tù-cải-tạo- như thể chúng ta đang mở băng dán vết thương, hẳn là sẽ rỉ máu, nhưng đồng thời cũng khơi chút hoài mong, rằng, thơ ấy sẽ có tác dụng như một thứ thuốc sát trùng làm vết thương nguôi ngoai. Bạn đọc sẽ thấy thể hiện nơi thơ của họ nỗi bi thương khiên nhẫn, những cõi mơ nương tựa, và họ đã xoay sở, đối diện, với những oan khốc của tù ngục bằng thứ khí giới mơ mộng hồn nhiên, nhân ái của trái tim thi sĩ. Và hiểu được vì sao họ sống sót.

Xin giới thiệu mảng thơ tù của: Nguyễn Xuân Thiệp – Thanh Tâm Tuyền – Trần Dạ Từ - Tô Thùy Yên, và một bài hành bi tráng của Cao Vị Khanh. NGUYỄN THỊ KHÁNH MINH

NGUYỄN XUÂN THIỆP

Điệu hoài hương xanh

đêm những vùng xanh châu thổ

dịu như một làn hơi men

bỗng bay rực trời đóm lửa

khi điệu kèn hồng rúc lên

đêm đưa ta lên miền bắc

với những chấm đèn trong mưa

một đi bóng nhà xa khuất

còn nghe đôi ngọn gió thu

khi ta đi lên miền bắc

nụ cười quên dưới trời xưa

trái tim đeo ngoài túi áo

như chuông trước cổ ngựa thồ

lưu thân đi trong trời đất

áo quần như gã hề điên

tóc râu dựng bờm cổ thụ

cõi người chợt lạ chợt quen

chân ta đi trên miền bắc

qua dăm thôn xóm buồn teo

đâu đám trẻ thơ bụng ỏng

trố đôi mắt buồn dõi theo

buổi chiều trắng bông chẩu rụng

rắc lên quán chợ quê nghèo

đi ta đi lên miền bắc

bóng ngày treo ngọn cây cao

buổi trưa tiếng gà hiu hắt

nhớ đầy dăm vạt áo nâu

có đêm sụp trờ mưa lớn

nghe trăm cỗ ngựa qua cầu

tưởng như những loài nấm đỏ

mọc trên thớ gỗ mục sầu

đi trên mùa thu đất bắc

nắng lên tưởng chín trái hồng

lá sen trong hồ đã chết

lòng ơi có nhớ cốm vòng

đâu những hội vui ngày trước

ai về dưới mái đình cong

giữa khuya nằm nghe tiếng ếch

trôi về từ một bãi sông

gió thu thổi bùng liếp cửa

bên tai ngỡ giục trống đồng

khi ta đi lên miền bắc

uổng công ngậm ngải tìm trầm

thấy con chim rừng sắc tía

nhả những hạt buồn trăm năm

ôi những ngày trên đất bắc

nhớ mùi trái chín phương nam

nhớ ơi đồng bông súng nở

ngọn rau con cá trong vàm

nhớ những cuộc tình sông nước

nửa đêm đứt một dây đàn

bao giờ giữa mùa thu biếc

cho ta về lại phương nam

nghe tiếng chim chuyền bụi ớt

tưởng chừng động bóng thời gian

hái những đọt mưa xanh ngắt

khi mùa thu rơi trên đầm

khi ta đi lên miền bắc

hồn đầy những sắc tạp âm

thổi chùm cỏ khô bay mất

ôi bóng mùa vui biệt tăm

1979 (Trại tù Cẩm Nhân-Yên Bái)

NXT

THANH TÂM TUYỀN

Bài nhớ thi sĩ

Tặng già Ung

Gửi M.T.

Sáng nay thức giấc trong nhà giam

Anh nhớ những câu thơ viết thời trẻ

Bừng cháy trong lòng anh bấy lâu u ám quạnh quẽ

Ánh lửa mênh mang buồi tình đầu

Mưa bụi rì rào

Gió náo nức mù tối

Trễ muộn mùa xuân trên miền cao

Đang lay thức rừng núi biên giới

Đã qua đã qua chuỗi ngày lạnh lẽo, anh tự nhủ

Cũng qua cơn khô cạn khác thường

Tắt theo ngọn nắng chon von mê hoặc đầu óc quái gở

Từng thiêu đốt anh trên đồi, theo vào đêm dập vùi anh đớn đau

Từ lúc nào anh đứng trân trối cô đơn

Hôn ám trời sơ khai nhìn qua song cửa ngục

Hoang vu thơ hát lời lá cỏ heo hút

Dẫn anh về tận nẻo nguồn hừng đông lẩn lút

(Hừng đông Hừng đông ôi Hừng đông anh kêu khẽ cảm động muốn khóc

Mai, Mai xa, Mai như hoa, Mai hoa. Mai về tình thơ hôm nay)

Em có hay kẻ tội đồ biệt xứ một buổi về ngang cố quận

Xao xuyến ngây ngô hắn dò hỏi lớp bóng mờ tàng ẩn

Đêm vây hãm lụn dần

Thủ thỉ mưa ru ngày khốn đốn

Em, soi bóng em hồn nhiên ngược lối thời gian

Lặng lẽ anh gầy lửa tinh mơ đầm ấm.

(Lào Cai 5/77, Vĩnh Phú 1/78)

TTT

TRẦN DẠ TỪ

Cám ơn dế mèn

Ai? Ai đó? Ai. Ai đó vừa kêu tôi

Ahaá, anh dế mèn

Đúng là anh dế mèn năm xưa

Ngày nào, đêm mưa

Một mùa giông tố

Có anh dế mèn phất phơ

Lạc vào cát sô

Đùa vui với người tù

Và người và dế và mưa gió

Cùng hát, hát vang hát vang xa

Khúc tình ca gió mưa

Ôi bài hát năm xưa.

Cám ơn, cám ơn em, dế mèn

Tiếng kêu vừa lạ lại vừa quen

Thịt xương đáy ngục xưa thức dậy

Lạnh một bên mà nóng một bên

Cám ơn. Cám ơn em, dế mèn

Bao nhiêu năm,

bài hát ấy ta không quên

Cám ơn. Cám ơn em, dế mèn.

TDT

TÔ THÙY YÊN

Tàu đêm (trích đoạn)

Tàu đi. Lúc đó, đêm vừa mỏi

Lúc đó, sao trời đã ngủ mê

Tàu rú. Sao ơi, hãy thức dậy

Long lanh muôn mắt tiễn tàu đi

Thức dậy, những ai còn sống đó

Nhìn ra nhớ lấy phút giây này

Tàu đi như một cơn giông lửa

Cuồn cuộn sao từ ống khói bay

…

Toa nêm lúc nhúc hồn oan khốc

Đèn bão mờ soi chẳng rõ ai

Ta gọi rụng rời ta thất lạc

Ta còn chẳng đủ nửa ta đây

…

Tàu đi như một cơn điên đảo

Sắt thép kinh hoàng va đập nhau

Ta tưởng chừng nghe thời đại động

Xô đi ầm ĩ một cơn đau

Ngồi đây giữa những phân cùng bụi

Trong chuyển dời xung xát bạo tàn

Ta trở thành than, thành súc vật

Tiếng người e cũng đã quên ngang

Ta nghe rêm nhói thân tàn rạc

Các thỏi xương lìa đụng chỏi nhau

Nghe cả hồn ta bị cán nghiến

Trên đường lịch sử sắt tuôn mau

Dường như ta chợt khóc đau đớn

Lệ nóng cường toan cháy ruột gan

Lệ chảy không ra ngoài khóe mắt

Nghẹn ngào đến cả tiếng than van

…

Đem thân làm gã tù lưu xứ

Xí xóa đời ta với đất trời

Ngàn dặm lìa tan tình cố cựu

Bàng hoàng thân thế cụm mây trôi

Đã mấy năm nay quằn quại đói

Thèm ăn như đứa trẻ con nghèo

Mẹ ơi, con nhớ thời thơ dại

Nhớ miếng ăn mà mẹ chắt chiu

Liệu còn một bữa cơm đầm ấm

Bên ánh đèn đoàn tụ vợ con

Chia xẻ chút tình cay mặn cũ

Miếng không ngon cũng lấy làm ngon

Tàu đi khoan xoáy sâu đêm thép

Tiếng nghiến ghê người, thác lửa sa

Lịch sử dường như rất vội vã

Tàu không đỗ lại các ga qua

…

Có lúc tàu qua những chiếc cầu

Sầm sầm những nhịp động đều nhau

Dưới kia con nước còn thao thức

Bát ngát dềnh lên bãi sậy sầu

…

Người bạn đường kia chắc vẫn thức

Mong tàu đi đến chỗ đêm tan

Có nghe lịch sử mài thê thiết

Cho sáng lên đời đã rỉ han

Tàu ơi, hãy kéo còi liên tục

Cho tiếng rền vang dậy địa cầu

Lay động những tầng mê sảng tối...

Loài người, hãy thức, thức cùng nhau

1980

TTY

CAO VỊ KHANH

Bài hành tháng tư

Vậy đó, tưởng quên mà vẫn nhớ

Từ đêm vỡ tuyến lạc ven đô

Người thua trận chót đền trăm tuổi

Ta gánh thù sâu chốn hải hồ

Những tưởng mười năm đời sáng lại

Ta về bươi kiế́m miểng xương khô

Vét hết oan khiên người lỡ vận

Vùi sâu xóa dấu một hoang mồ

Ta đi rong khắp Nam cùng Bắc

Gom hế́t muôn ngàn vải tám thô

May đủ hai hàng cờ lá phướng

Treo lên trắng toát một cơ đô

Vậy đó, tưởng quên mà vẫn nhớ

Mười năm đủ lạnh một hương nguyền

Người thơm áo mới mùi hoa vải

Ta cứ u hoài một nỗi riêng

Đã quá xa xôi ngày thất tán

Biển xưa chừng lắng những con thuyền

Ôi trinh tiết gái ngoài hoang đảo

Chắc cũng nhạt nhòa chuyện đảo điên

Vậy đó, tưởng quên mà vẫn nhớ

Mười năm đánh đổi chuyện keo sơn

Người thân biệt xứ lên rừng núi

Kẻ ngóng đầu non đến mỏi mòn

Thư nhắn trên đầu trang giấy rách

“quên đi mà cứu trẻ măng non

mười năm thân đã mềm như lá

như xác ve sầu đã héo hon

bồng bế con ra ngoài cõi ngoại

giữ lấy giùm nhau chút mộng tròn”

Vậy đó, tưởng quên mà vẫn nhớ

Mười năm giậu đổ nát bìm xanh

Mười năm thôn xóm thành hang ổ

Người sống như loài thú mọc nanh

Con lớn hoang đàng theo cỏ dại

Mẹ buồn như cái vạc sang canh

Mẹ gởi con đi ngoài biển lạnh

Bằng như cọng cỏ ném sau gành

Thuyền con mỏng mảnh trời đen kịt

Mẹ thức từng đêm mắt lạnh tanh

Con đi một sống trăm lần chết

Mẹ đứt từng khoanh ruột đoạn đành

Vậy đó, tưởng quên mà vẫn nhớ

Mười năm ngờ ngợ giữa chiêm bao

Ngày đi tóc rối còn đen mượt

Mắt sáng còn nguyên đốm lửa sao

Lòng đã dặn lòng chờ Câu Tiễn

Gom mộng bình sinh nối chí cao

Ai kẻ mài gươm về đấ́t cũ

Ai mang đoản kiếm nhập Tần sâu

Hẹn nhau xẻ núi dầu sạn đạo

Miễ̃̃̃n thấy cờ bay ải địa đầu

Vậy đó tưởng quên mà vẫn nhớ

Mười năm nếm đủ vị chua cay

Mười năm mòn lẳn đôi giày cỏ

Ngó lại xem còn mất những ai

Đất khách đãi nhau toàn mật đắng

Tâm giao chưa quá một đêm say

Người ơi ... đất nước mà rao bán

Thiên hạ muôn người sợ lấm tay

Vậy đó tưởng quên mà vẫn nhớ

Mười năm ... một giấc mộng không thành

Người chờ cho hết đời cô quạnh

Ta đứng bên trời, lệ chảy nhanh

C A O V Ị K H A N H

tháng tư 1985