Garage Sale - Nguyễn Thơ Sinh

Mới đến Mỹ, ai cũng háo hức với garage sale và chợ trời, vì các thứ cần cho người mới đến định cư thì không đâu giá mềm bằng garage sale, mà lại không thiếu món gì. Nhiều món còn mới nguyên, càng (hút hồn) dân ta với giá welcome America… Thường thấy cả gia đình, vài người bạn, hai chị em, hai vợ chồng… tha hồ chọn lựa, nói cười… Cuối cùng đưa ra xe bao nhiêu thứ trong niềm vui vớ được của hời nhưng thời gian chỉ ra không cần thiết thì… âm thầm lặng lẽ xách đem quăng. Garage sale nhìn chung là bán đồ cũ. Chuyện không lạ lùng gì trên thế giới. Ở Việt nam gọi là bán “lạc-xon”. Ở Sài gòn, trước 1975 không có garage sale tại tư gia nhưng người ta bán đồ cũ, đồ hư, đồ thừa cho những người mang quang gánh hay đạp xe đi lòng vòng trong các khu xóm để mua. 

<!>

Ngày nay, vẫn chưa có garage sale vì những người có garage khoá cửa garage rất kỹ. Và vẫn còn những người đi tận nhà mua đồ cũ, họ mua cả chổi cùn, rế rách. Trở lại chuyện trước 75, Khu Dân Sinh là nơi bán đồ cũ nổi tiếng. Vào những năm 1960, đây là nơi tập trung của giới cầm đồ, sau khi người cầm không có tiền chuộc lại thì chủ cầm đồ bỏ ra bán tháo bán đổ để gỡ vốn. Dần dà, người có mắt kinh doanh đứng ra thu mua mọi thứ của người bán vì cần tiền, người phải dọn nhà đi xa-không tiện mang theo lỉnh kỉnh, hay người không có nhu cầu sử dụng một vật gì nữạ

Khu Dân Sinh định hình và phát triển trong những năm giữ thập niên này, khi Mỹ ồ ạt đổ quân vào miền nam. “Đồ Mỹ” trở thành những mặt hàng chiến lược ở Khu Dân Sinh-Sài gòn. Nơi đây cũng không thiếu hàng hoá có nguồn gốc từ trộm cắp, hàng độc, hàng hiếm… như con dao găm, cây mã tấu của Biệt kích Mỹ mà dân giang hồ rất khoái, món đồ chơi của Playboy của Mỹ đem sang, cái kính Rayban, cái nhẫn của pilot Mỹ, cái quẹt zippo tới bao diêm quẹt vô gót giày lên lửa mới giống cao bồi…

Khu Dân Sinh thật đúng với cái tên nhiều ý nghĩa của nó vì nó rất sống động với mặt đời của dân lao động; sinh khí ngút ngàn dưới ý nghĩa nhân sinh, dưới vòm trời lọt thỏm giữa Sài gòn mà chứa hết thế gian của đủ hạng người trong giao dịch, mua bán các loại: từ minh bạch tới mờ ám; từ đồ thờ tới đồ chơi, từ chai rượu Mỹ tới ly trà đá…

Đến sau 1975, Khu Dân Sinh trở thành đầu mối của thị trường đóng cửa xã hội chủ nghĩã. Người vừa được cấp giấy phép sản xuất giấy, lò đường… cần cái mô-tơ lớn trong khung cảnh Sài gòn bưng bít thì đi mua ở đâu? Chỉ có cách ra Khu Dân Sinh đặt hàng với những người mua bán đồ điện. Những “chuyên gia móc ngoặc” này sẽ đặt hàng (ngầm) với cán bộ, bộ đội trong phi trường Tân Sơn Nhất hay mấy anh vố ở căn cứ Long Bình của Mỹ ngày xưạ Họ là những người đánh Mỹ còn được thì chuyện tổ chức đánh cắp đồ Mỹ trong căn cứ, phi trường để đưa ra bán chợ đen không khó mấy với những anh hùng quân đội nhân nhân.

Sự náo hoạt của Khu Dân Sinh-Sài gòn dần đi vào hoạt động phi pháp nhiêù hơn sau 1975, với liên kết tội phạm trộm cắp có hệ thống, tổ chức của cánh cán bộ, bộ đội nhà nước đã thu tiếp từ từ chiến lợi phẩm trong nam. Quá trình tư hữu hoá cửa sau của tầng lớn cán bộ và bộ đội phục viên đã tiếp tay cho Khu Dân Sinh có tới cái gạt tàn thuốc lá trong Dinh Độc Lập. Trong bối cảnh bưng bít xhcn thì tội phạm xã hội từ trộm cắp lớn như các cấp chính quyền đến trộm cắp vặt như cánh nhập nha, cánh tháo cái đèn xe, cái cốp xe gắn máy ở những quán cà phê cũng đưa ra Khu Dân Sinh để tiêu thụ.

Bước ngoặt của Khu Dân Sinh là sự hình thành nên một nét sinh hoạt Liên hiệp quốc của thành phố Sài gòn sau 1975 với sự xuất hiện bàn ủi Liên sô; quạt máy Đông đức, bình thủy Trung quốc, võng dù Trung cộng, bình bông pha lê của Ba lan, đồ bạc Nga sô… hàng hoá xhcn tình thương mến thương với đồ cũ của Mỹ chan hoà màu sắc trong Khu Dân Sinh và để lại ký ức người Sài gòn muôn năm cảm giác hơi sợ sợ giựt đồ, móc túi nhưng lại khoái vô Khu Dân Sinh để mua đồ rẻ mà đồ hiệu nữa chứ! Như mua cái mỏ-lết của Mỹ trong Khu Dân Sinh chỉ gấp đôi tiền mua cái mỏ-lết của Ngạ Trong khi xài thì gấp ngàn lần bền, hỏi ai không khoáị

Tương tự trên thế giới, đi một vòng châu Âu (từ tây Âu sang đông Âu) đều thấy những khu mua bán đồ cũ tương tự; ngay cả những nước bắc Âu giàu có như Thụy Sĩ, Na Uy cũng có mua bán đồ cũ theo hình thức tập trung vào một ngày đẹp trời ở sân nhà thờ theo lối donate, hoặc bán garage sale như ở Mỹ với cá nhân.

Sang Nam Mỹ cũng thế, đi chợ trời ở Ba Tây còn có ca hát, nhảy Samba hết sảỵ Sang Mễ càng vui với chợ trời, garage sale – bán cả trái cây và thịt nướng. Tới các nước châu Phi và Trung đông thì sinh hoạt chợ trời, yard sale có thêm lựu đạn, bán cả súng ống, rocket cho các phe nhóm nhiều hơn môn phái Trung nguyên.

Trở về châu Á thì các nước cũng y chang. Mua bán đồ cũ đã toàn cầu hóa như một nét văn minh nhân loạị Bây giờ, người ta dễ dàng mua máy móc điện toán cũ, phụ tùng xe hơi, đồ gia dụng tới nồi niêu soong chảo ở Hồng Kông, Singapore, Mã Lai, Phi Luật Tân, Đài Loan, Bangkok… nếu gia nhập vô gia đình eBay thì tính toàn cầu còn cao hơn. (Nếu chỉ lần theo những bài viết của người Việt khắp nơi) thì dân ta “cực khoái” garage sale…

Trở về Mỹ với giấy bút viết rong; với cái nhìn qua lăng kính người Việt thì garage sale thực sự giúp cho rất nhiều người Việt mới định cư. Từ bộ bàn ăn xài tạm, đến cái tivi coi đỡ, cho tới đôi giày tennis shoes, là loại người Việt Nam ít dùng trong nước, nhưng qua Mỹ thì rất cần để đi làm. Đôi giày mới nguyên trong tiệm có thể lên đến bạc trăm nhưng garage sale thì ít có đôi trennis shoes nào hơn 10 đồng.

Người Việt sính garage sale vì rẻ, phù hợp với túi tiền mới qua. Nhưng sau khi đã ổn định đời sống, việc làm. Khi đã có thu nhập rủng rỉnh thì nhiều người quay lưng với garage sala. Sợ người quen thấy mình đang mua garage sale thì xấu hổ! Những người tự ái hão chả bù cho những người lấy garage sale làm niềm vui cuối tuần. Niềm vui nhân bản của đôi vợ chồng đã có tuổi thường dạy sớm, cùng đi garage sale như đi dạo buổi sáng. Mua về những thứ chỉ nhằm giải quyết thời gian rảnh trong hai ngày cuối tuần. Cuối cùng là đem cho những người mới qua hay bạn bè cần thiết. Chả có gì xấu hổ vì không phải trộm cắp mà mua bằng tiền hẳn hoi. Chả có gì chối bỏ kém cỏi bằng chối bỏ lịch sử.

Garase sale có ích lợi thực sự cho người nghèo, nhưng là cái thú vị lớn lắm với người hoài cổ khi tìm được quyển sách, bức tranh, cái dĩa nhạc của Elvis Presley, ban nhạc Beatles không chừng… Garase sale ở Mỹ, có người cho là một nét văn hóa Mỹ – cũng không sai vì không ở đâu bán garage sale mạnh như ở Mỹ. Nếu nhìn từ góc độ khác thì việc mua-bán garage sale ở Mỹ mạnh, nói lên tính chất xã hội và con ngườị Về mặt xã hội là xã hội tiêu thụ; về mặt con người là người xài trước trả sau – nên vô tư! Nhờ vậy, kinh tế Mỹ mới mạnh. Chứ mặc cái áo tới bạc màu như ông nhà báo Việt nam thì ngành may mặc phá sản; đi đôi giày vẹt gót như ông chủ tiệm phở thì tiệm giày hàng xóm đóng cửa cho ông mở tiệm phở lớn thêm ra…

Qua garage sale ta còn thấy cách sống của người Mỹ là mua cái tủ lạnh mới, tivi mới… thì bán garage sale cái tủ lạnh cũ, tivi cũ. Khác Việt nam là đưa tủ lạnh cũ, tivi cũ ra garage… Dần dần, các cái trong garage nhà Việt nam – nếu tính thành tiền không hơn ba ngàn đô la… Trong khi cái xe ba chục ngàn đô la thì đậu ở ngoài với mưa nắng tuyết đá… Đỉnh cao trí tuệ hoàn toàn không thuộc độc quyền của Hà nội!

Nói về lịch sử của garage sale thì dòng tộc nhà giá rẻ khá đông vui với những bà con xa gần lớn nhỏ như: Yard Sale, Rummage Sale, Tag Sale, Lawn Sale, Attic Sale, Moving sale, hoặc Junk Sale. Hình thức đơn lẻ một gia đình bán đi những thứ không cần thiết tới quy mô “hoành tráng” của garage sale là Community garage sale… Đông vui hết biết. Nhất là đám nhóc tì cũng tranh thủ làm ăn với nghề bán nước chanh (lemonade), năm mươi xu, một đồng. Tạo nên không khí vui nhộn vào hè hay sang thụ Cánh nhóc tì háo hức từ khi đi phụ cha hay mẹ đi cắm những bảng quảng cáo tự chế (makeshift), hoặc mua sẵn một bảng nhỏ ở các chợ Wal Mart, Home Depot, Office Max, Lowe’s Store có chữ “Garage Sale” rực rỡ để gây chú ý ở những ngã ba, ngã tư gần nhà. Nhiều khi tiền bảng cắm nhiều hơn tiền bán được sau một buổi garage salẹ Sao người Mỹ làm vậy.

Có thể đây là nét văn hóa hơn thương mại như nhiều bài viết về garage sale nhận định. Vào thời lập quốc Hoa Kỳ, (trong những phim xưa). Khi người này qua nhà người kia mua lại gallon sữa bò, có trả giá (bargain). Nhưng xã hội Mỹ kỹ nghệ hoá đến những hệ thống siêu thị tầm cỡ thì thôi trả giá như bây giờ. Người Mỹ hoài niệm chăng? Dù sao trả giá ở một garage sale trên nước Mỹ cũng không làm cho người bán nghèo đi hay người mua phá sản; nó chỉ gợi nhớ một thời đã qua mà nhiều dân tộc khác chưa qua. Còn cách qua thế nào càng nhức đầu! Thử trả giá với bà bán quảng cáo cho báo đài, bà ấy nói xấu thương hiệu của mình tới xập tiệm. Nhưng trả giá ở garage sale của Mỹ thì dù được hay không người bán cũng “thank you-cảm ơn” bằng nụ cười dễ mến.

Người Mỹ có câu: “Rác của người này là báu vật của người kia – Your trash is someone’s treasure”. Thì người Việt cũng nói: “Vợ là mì gói của ta/ là hàng đặc sản của cha láng giềng”. Đại khái là cũ người mới ta – goodwill. Âu, garage sale mang tính nhân bản tử tế đấy chứ! Đừng quên những ngày dậy sớm đi lùng sục garage sale chỉ cốt để mua được vài món cần dùng trong một gia đình mới định cư với giá thấp nhất. Đừng quên niềm vui trong sáng, nụ cười tươi như hoa của hiền nội khi mua được cái chảo non-stick với giá 5 đồng. Khứa lão chơi được cây cần câu 12 feet mà trả có hai chục thì sướng như được ăn đặc sản. Xứ giàu này nó vậy, phải bán bỏ cái còn tốt, thậm chí cái chưa xài do quà cáp lễ lộc mà có, thì sức mua mới cao, kinh tế mới lên.

Nguyễn Thơ Sinh