Đó là cách gọi văn vẻ. Còn nói theo kiểu đố tục giảng thanh thì “ Trên lông dưới lông tối chồng làm một.” Nói thế nào thì cũng lộ ra đôi mắt. Adam Anderson, giáo sư về phát triển con người tại Đại học Cornell, Mỹ, giải thích lý do khiến đôi mắt thường được xem là cửa sổ tâm hồn trong bài báo công bố trên tạp chí Psychological Science hôm 1/2, theo Science Daily. Anderson phát hiện ra rằng, chúng ta nhận biết cảm xúc của người khác bằng cách phân tích những biểu hiện trong mắt của họ. Khi nhìn vào khuôn mặt, đôi mắt chiếm ưu thế trong giao tiếp tình cảm. Đôi mắt là cửa sổ tâm hồn do chúng là bộ phận tiếp nhận ánh sáng đầu tiên của hệ thống thị giác.
<!>
Những thay đổi cảm xúc nhỏ xung quanh mắt ảnh hưởng đến cách chúng ta nhìn thấy, và điều này truyền đạt cho người khác về những gì chúng ta đang nghĩ và cảm nhận, Anderson nói.
Khi đặt tên cho mắt, người ta thường dùng theo hình dáng của vật thể hay của sinh vật nào đó mà gán ghép cho chúng: Mắt to và lộ ra ngoài thì gọi là mắt lồi, mắt ốc nhồi hay mắt cá vàng; mắt nhỏ và dài như lá tre hay lá rau răm thì gọi là mắt lá răm. Mắt tròn và đen nháy như mắt chim bồ câu thì gọi là mắt bồ câu . . . Và cứ như thế ta có một số tên gọi của mắt như nào là (ti hí) Mắt lươn, Mắt (bé như) hạt đậu, Mắt cú vọ, Mắt diều hâu, Mắt dơi (mày chuột), (giương như) Mắt ếch, Mắt lợn luộc, Mắt rắn ráo, Mắt sắc (như dao cau), Mắt thánh (tai hiền), (lừ lừ) Mắt voi, (mày ngài) Mắt phượng. . .
Ngoài hình dáng ra, mắt còn có tên theo màu sắc như mắt đen, mắt nâu, mắt xanh, mắt long lanh, mắt thủy tinh, mắt đỏ, mắt trắng (môi thâm) . . .
Cầu đây có gái bán hàng
Có đôi rùa đá có nàng bán cau
Mắt xanh tươi thắm môi trầu,
Miệng cười núm má cho cầu thêm xinh.
Người khôn con mắt đen sì,
Người dại con mắt nửa chì nửa than.
Hò ơ . . . Phù sa nước đục khó dòm,
Nhớ anh em khóc... (ờ)
Hò ơ... nhớ anh em khóc đỏ lòm con ngươi.
Mắt không phải chỉ được phân biệt bằng cái tên qua hình dáng, màu sắc không thôi mà mắt còn được áp đặt vào chúng bằng những cảm quan, nhận thức, sinh hoạt, triết lý . . . tùy theo tình huống của những cái "nhìn mắt đặt tên" và "xấu đẹp tùy người đối diện" của mỗi người. Nghĩa là tên của mắt còn được đặt để vào đó một linh hồn vô cùng sống động.
Người khôn con mắt dịu hiền,
Người dại con mắt láo liên nhìn trời!
Một thương tóc bỏ đuôi gà,
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên.
. . .
Chín thương em ngủ một mình,
Mười thương con mắt hữu tình cho ai.
Chém cha con mắt đa đoan,
Càng lắm nhân ngãi càng mang tiếng thù.
Con mắt trừng trừng,
Thầy bưng cả đĩa.
Chồng em rỗ sứt rỗ sì,
Chân đi chữ bát, mắt thì ngưỡng thiên.
Hai nách cô thơm như ổ chuột chù,
Mắt thì dán nhấm, lại gù lưng tôm.
Chả tham nhà ngói anh đâu,
Tham vì con mắt bồ câu liếc người.
Rạng ngày mai con mắt lim dim,
Chân đi thất thểu như chim tha mồi.
Những người con mắt lá răm,
Lông mày lá liễu đáng trăm quan tiền.
Ông già ổng chết đã lâu,
Con mắt thao láo hàm râu vẫn còn.
Mắt dùng để NHÌN, để ngó, để trông, để ngắm, để dòm, để liếc . . .Và để diễn tả những tình cảm vui buồn, tức giận, nghi ngờ, thất vọng hay là những thông điệp của tình thương yêu dùng thay cho lời nói. Nói tóm lại mắt còn có đủ khả năng diễn tả đầy đủ sự "hỷ nộ ái ố" của con người.
Anh thương em không biết để đâu.
Để trong túi áo lâu lâu lại nhìn (dòm).
Chiều chiều ra chợ Đông Ba,
Ngó về hàng Bột trông ra hàng Đường.
Nhìn mai, ngắm liễu, xem hường,
Cô nào đẹp nhất xin nhường cho tôi.
Ra đường con mắt ngó nghiêng,
Về nhà chui chốn buồng riêng vê mồng.
Tóc em như lông con chó xồm,
Xức dầu thì xức, ai thèm dòm, bớ em Hai.
Em là con gái cửa dinh,
Qua dinh cụ lớn, cụ rình cụ nom.
Của em chẳng để ai dòm,
Cáo già hết ngóm, mèo non cũng chừa.
Mẹ em tham thúng xôi rền,
Tham con lợn béo, tham tiền Cảnh Hưng.
Em đã bảo mẹ rằng đừng,
Mẹ lườm mẹ nguýt mẹ bưng ngay (xôi) vào.
Bây giờ chồng thấp vợ cao,
Như đôi đũa lệch so sao cho bằng.
Ngó lên chữ ứ,
Ngó xuống chữ ư.
Anh thương em thủng thẳng em ừ,
Anh đừng thương vội, phụ mẫu từ nghĩa em.
Bất bình cũng cứ dửng dưng,
Cũng đừng liếc xéo, cũng đừng cười khinh.
Dao cau rọc lá trầu vàng,
Mắt anh anh liếc, mắt nàng nàng đưa.
Ô kìa con cái nhà ai,
Cái váy thì dài, áo ngắn ngang hông!
Thấy ai dương mắt ra trông,
Nghề nghiệp chẳng có, chổng mông kêu trời!
Nói đến mắt ta không thể không nhắc đến KHÓC: Khóc oà, Khóc thét, Khóc gào, Khóc nức nở, Khóc thầm, Khóc thút thít, Khóc vụng trộm, Khóc ti tỉ, Khóc tỉ tê, Khóc nỉ non, Khóc mùi, Khóc như ri, Khóc như mưa, Khóc như cha chết, Khóc đứng khóc ngồi . . . Khóc là để diễn tả một trạng thái tự nhiên của xúc cảm, có thể do vui và cũng có thể do buồn một cách cao độ, trừ khi khóc "vờ", hoặc để làm "vũ khí" tác động vào lòng thương của người khác, hoặc để "vòi vĩnh":
Cha đời con gái mười ba,
Đêm nằm với mẹ khóc la đòi chồng.
Mẹ giận mẹ phát ngang hông,
Đồ con "chết chủ" đòi chồng thâu đêm.
Chuối non giú ép chát ngầm,
Trai tơ đòi vợ, khóc thầm thâu đêm.
Khóc rồi bị má đánh thêm,
Tiền đâu cưới vợ nửa đêm cho mày?
Anh ở làm sao cho vợ anh thôi,
Bây giờ khóc đứng, than ngồi với ai?
Con cò lặn lội bờ sông,
Gánh gạo đưa chồng, tiếng khóc nỉ non.
Nàng về nuôi cái cùng con,
Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng.
Đã khóc thì không thể thiếu NƯỚC MẮT: Khóc hết nước mắt, Đổ mồ hôi sôi nước mắt, Khóc không ráo nước mắt, Mau nước mắt, Mồ hôi nước mắt, Nước mắt cá sấu, Nước mắt chảy xuôi, Nước mắt lưng tròng, Nước mắt nước mũi, Tuần chay nào cũng có nước mắt, Trai khôn lắm nước đái gái khôn lắm nước mắt, Cười ra nước mắt . . .
Ai ơi đừng rơi nước mắt ớt,
Đừng rớt nước mắt gừng,
Nhân duyên trời định nửa chừng mà thôi.
Tay chùi nước mắt ướt nhem,
Tại anh chậm bước nên em lấy chồng.
Thôi thôi đừng nhỏ nước mắt hồng,
Đừng pha tiếng ngọc mà cầm duyên em.
Đừng vợ đừng chồng, đừng gì hết thảy,
Anh có nơi rồi rún rẩy duyên em.
Năm bảy tháng trước còn bưng, còn bợ,
Năm bảy tháng sau lỡ bợ, lỡ bưng.
Trực nhìn nước mắt rưng rưng,
Khai hoa nở nhụỵ, khổ quá chừng anh ơi!
Ớ chị em ơi!
Cho tôi xin tí nước mắt thừa,
Tôi về tôi khóc tiễn đưa mẹ chồng.
Anh về em chẳng dám đưa,
Hai hàng nước mắt như mưa tháng mười.
MẮT còn qua những câu tục ngữ phổ biến trong dân gian như:
Mắt tinh đời, Ăn phùng má trợn mắt, Mắt la mày lét, Mắt hau háu như quạ thấy gà con, Có mắt không ngươi, Con mắt to hơn cái bụng, Đổ đom đóm mắt, Đổ mồ hôi sôi nước mắt, Gái một con trông mòn con mắt, Giàu hai con mắt khó hai bàn tay, Hai mắt đổ dồn lại một, Mắt lá răm kiêu căng có tiếng, Mắt lơ mày láo, Bé người to mắt, Rậm râu sâu mắt, Che mắt thế gian, Cắn răng chăng mắt, Chết không nhắm mắt, Mắt hau háu như quạ thấy gà con, Chớp mắt bỏ qua, Chướng tai gai mắt, Coi người bằng nửa con mắt, Mắt thấy tai nghe, Mắt tròn mắt dẹt, Mắt trợn trừng, Mắt trước mắt sau, Mắt xanh mỏ đỏ, Lấy vải thưa che mắt thánh, Lựa được con dâu sâu con mắt, Lúa bông vang thì vàng con mắt, Mong đỏ con mắt, Móc mắt moi mề, Múa rìu qua mắt thợ, Ngang tai trái mắt, Nghe tận tai nhìn tận mắt, Ngủ ngày quen mắt, Người trần mắt thịt, Nhắm mắt đưa chân, Nhắm mắt làm ngơ, Nhắm mắt xuôi tay, No bụng đói con mắt, Quạ chẳng mổ mắt quạ, Thấy của tối mắt, Tai nghe không bằng mắt thấy, Trêu cò cò mổ mắt, Trời cao có mắt, Tuần chay nào cũng có nước mắt, Thứ nhất đau mắt thứ nhì nhức răng, Tiếc rỏ máu mắt, Tối mắt tối mũi, Trái tai gai mắt, Vừa mắt ta ra mắt người, Yêu gà gà mổ mắt yêu chó chó liếm mặt . .
Trong tiếng Anh, ta có thể gặp nhiều thành ngữ nói về mắt:
1. apple of one’s eyes: chỉ người mà bạn yêu quý
2. bird’s eye view: cái nhìn toàn cảnh, tổng quan
3. bloodshot eyes: mắt đỏ ngầu vì say rượu hoặc bụi
4. catch someone’s eyes: thu hút sự chú ý từ người khác
5. cry one’s eyes out: khóc rất nhiều
6. eagle eye: con mắt tinh tường
7. eye – candy: một người hoặc một vật trông rất bắt mắt
8. feast one’s eyes on: ánh nhìn ngạc nhiên, tròn xoe mắt nhìn
9. get a black eye: mắt bị thâm tím
10. get some shut – eye: chợp mắt một lúc
11. get stars in one’s eyes: ngưỡng mộ, thần tượng ai đó hoặc bị ám ảnh trở thành ngôi sao
12. have eyes wide open: nhìn toàn diện, đa chiều
13. have eyes bigger than your stomach: mắt to hơn bụng; “đói con mắt”
14. have square eyes: coi truyền hình quá nhiều
15. hit the bull’s eyes: đạt kết quả ấn tượng
16. in the public eye: trước ánh nhìn công chúng; nằm trong sự theo dõi của dư luận
17. in the blink of an eye: trong nháy mắt
18. keep an eye on: quan sát kỹ lưỡng
19. keep one’s eyes peeled: tìm kiếm thứ gì có chủ đích
20. one’s eyes pop out of one’s head: bị làm cho ngạc nhiên, bất ngờ
21. open someone’s eyes: làm cho ai đó hiểu
22. out of the corner of one’s eye: vô tình trông thấy, nhìn thoáng qua
23. red – eye: chuyến bay xuyên đêm
24. turn a blind eye: giả vờ không để ý
25. see eye to eye: đồng ý với ai đó
26. with one’s eyes shut: thực hiện điều gì không cần nỗ lực, “dễ như ăn cháo”.
27. An eye for an eye, a tooth for a tooth: ăn miếng trả miếng. Còn nói: tit for tat.
Và trong tiếng Pháp:
• Avoir, tenir quelqu'un, quelque chose. à l'oeil : cẩn thận trông nom.
• Avoir des yeux de taupe : Nhìn không rõ.
• Ouvrir les yeux comme des soucoupes : Rất ngạc nhiên .
• Avoir la larme à l'oeil : Cảm động.
• Aux yeux de... : Theo ý ai
• Y tenir comme à la prunelle de ses yeux : Rất quan trọng.
• Accepter les yeux fermés : Tin tưởng hoàn toàn
• Pleurer à chaudes larmes : Khóc sướt mướt.
• Avoir le compas dans l'oeil : Có thể đánh giá ngay khi mới nhìn.
• Avoir un œil de lynx : Nhìn rất rõ.
• Avoir les yeux grands comme des trente-sous : Mắt mở to vì ngạc nhiên .
• Faire des yeux, des gros yeux à quelqu'un : Nhìn trách móc.
• Jeter un œil sur : Canh chừng.
• Œil pour œil, dent pour dent ... : Ăn miếng trả miếng, vỏ quýt dày có móng tay nhọn.
• Avoir des peaux de saucisson dans les yeux : Không nhìn thấy một sự việc rõ ràng, hiển nhiên .
• Se tamponner l’œil de quelque chose. : Không quan tâm điều gì.
• C'est la pupille de mes yeux : Điều quan trọng
• N'avoir d'yeux que pour : Hết sức chú ý.
• Crever les yeux : Điều hiển nhiên.
• S'en battre œil : Không có việc gì làm .
• Ne pas quitter quelqu'un des yeux : Chú ý quan sát ai.
• Rire aux larmes : Cười nắc nẻ.
• Fermer les yeux à quelqu'un : Vuốt mắt người sắp chết
• Ne pas fermer l’ œil ou ne pas fermer l’ œil de la nuit : Không ngủ được .
• En un clin d’œil : Rất nhanh chóng.
• Regarder quelqu'un d'un œil noir : Nhìn ai giận dữ.
• Être au bord des larmes : Rất buồn.
• Ne pas en croire ses yeux : Khó chấp nhận một điều hiển nhiên .
• Regarder quelque chose, quelqu'un d'un œil sec : Nhìn không cảm xúc.
• Avoir les yeux qui sortent de la tête : Rất giận.
• Écraser une larme : Rất cảm động.
• Pour les beaux yeux de : Để vừa lòng ai.
• Avoir des yeux tout le tour de la tête : Chú ý tất cả những gì xảy ra chung quanh .
• Couver quelqu'un des yeux : Âu yếm nhìn ai.
• Jeter un coup d’œil : Liếc nhìn .
• Loin des yeux, loin du coeur : Xa mặt , cách lòng.
• Rougir jusqu'aux yeux, jusqu'au blanc des yeux : Đỏ mặt
• Je l'ai vu, de mes yeux vu : Tận mắt nhìn thấy .
• Avoir des yeux de chat : Nhìn rõ vào ban đêm.
• Fondre en larmes : Khóc oà.
• Ne pas avoir froid aux yeux : Không sợ.
• Ouvrir les yeux comme des ronds de flanc : Ngạc nhiên hay làm bộ ngạc nhiên .
• Fermer les yeux : nghĩa bóng: làm bộ không thấy.
• Sauter aux yeux : Điều rõ ràng, hiển nhiên .
• Des yeux de braise : Mắt đen, long lanh.
• Avoir du sable dans les yeux : Muốn ngủ.
• Avoir les yeux plus grands que la panse : Con mắt to hơn cái bụng.
• Fermer les yeux sur quelque chose. : Giả bộ không biết .
• Faire de l’ œil à quelqu'un : Cố quyến rũ ai.
• Faire les yeux doux à quelqu'un, lui faire des yeux de velours : Nhìn ai một cách âu yếm.
• Ne pas avoir les yeux dans sa poche : Tò mò.
• Être tout yeux tout oreilles : Chú ý đến điều người khác nói.
• Un œil qui regarde à Caën, l'autre à Bayeux : Người mắt lé.
• Bon pied, bon œil : Tự tin.
• Avoir les yeux rouges de colère : Tức giận.
• N'avoir plus que les yeux pour pleurer : Mất tất cả .
. Jeter de la poudre aux yeux : làm lóa mắt ai đó, khiến họ không tỉnh táo
. Avoir le compas dans l’œil : Đánh giá tỷ lệ hoặc khoảng cách với độ chính xác cao
. Avoir un œil au beurre noir : mắt bầm tím do bị đánh
. Taper dans l’œil : làm vừa mắt ai đó
. Agir les yeux fermés : nhắm mắt nhắm mũi mà làm
. Avoir bon pied, bon œil : rất khỏe mạnh
. Les yeux lui sortent de la tête : rất giận dữ và kích động
. Coûter les yeux de la tête : vô cùng đắt đỏ
. À l’œil : miễn phí
. Sauter aux yeux : điều hiển nhiên
. Faire les gros yeux : mắt nhìn chừng chừng (có ý trách móc, không hài lòng)
. Les yeux dans les yeux : đôi mắt nhìn nhau âu yếm
. Sortir pas les yeux : không vừa mắt, nhìn khó chịu.
. En un clin d’œil: trong nháy mắt.
. Les yeux lui sortent de la tête : rất giận dữ và kích động
. Coûter les yeux de la tête : vô cùng đắt đỏ
. À l’œil : miễn phí
. Sauter aux yeux : điều hiển nhiên
. Faire les gros yeux : mắt nhìn chừng chừng (có ý trách móc, không hài lòng)
. Les yeux dans les yeux : đôi mắt nhìn nhau âu yếm
. Sortir pas les yeux : không vừa mắt, nhìn khó chịu.
Trong thơ ca, hình ảnh con mắt cũng muôn màu muôn vẻ.
Đây là Mắt biếc của TUỆ SỸ trong bài
Một Thoáng Chiêm Bao
“ Người mắt biếc ngây thơ ngày hội lớn
Khóe môi cười nắng quái cũng gầy hao
Như cò trắng giữa đồng xanh bất tận
Ta yêu người vì khoảnh khắc chiêm bao. “
(Rừng Vạn Giã 1976)
Xưa nhất ( 1932 )
có bài
Tình già của PHAN KHÔI
Hai mươi bốn năm xưa,
một đêm vừa gió lại vừa mưa,
Dưới ngọn đèn mờ, trong gian nhà nhỏ,
hai cái đầu xanh kề nhau than thở:
- “Ôi đôi ta, tình thương nhau thì vẫn nặng,
mà lấy nhau hẳn đà không đặng:
Để đến nỗi tình trước phụ sau,
chi bằng sớm liệu mà buông nhau!”
- “Hay nói mới bạc làm sao chớ!
buông nhau làm sao cho nỡ?
Thương được chừng nào hay chừng ấy,
chẳng qua ông Trời bắt đôi ta phải vậy!
Ta là nhân ngãi, đâu phải vợ chồng,
mà tính chuyên thuỷ chung!”
*
Hai mươi bốn năm sau,
tình cờ đất khách gặp nhau:
Đôi cái đầu đều bạc. Nếu chẳng quen lung,
đố có nhìn ra được?
Ôn chuyện cũ mà thôi. Liếc đưa nhau đi rồi,
con mắt còn có đuôi.
XUÂN DIỆU
có bài
Hoa đẹp là hoa nhìn với mắt em:
Hoa đẹp là hoa nhìn với mắt em
Cửa sổ là khung có hình em ở giữa
Tách nước – là ngón tay em cầm,
Quyển sách chao đèn là bóng em đọc mở…
Đường nhựa là đường in dấu vạn chân,
Duy có một dấu chân – em yêu dấu.
Tàu điện là tàu một đêm anh tiễn em đi –
Em có nhớ một buổi chiều
ta dạo trong Văn Miếu?
Vũ trụ là chốn anh được gặp em
Thời gian là nơi anh với em sinh cùng thời đại.
Em ơi! Em đã mở cho anh
Cánh cửa vô cùng xin chớ bao giờ khép lại.
NGUYÊN SA
Tương Tư
Tôi đã gặp em từ bao giờ
Kể từ nguyệt bạch xuống đêm khuya
Kể từ gió thổi trong vừng tóc
Hay lúc thu về cánh nhạn kia?
Có phải em mang trên áo bay
Hai phần gió thổi, một phần mây
Hay là em gói mây trong áo
Rồi thở cho làn áo trắng bay?
Có phải mùa xuân sắp sửa về
Hay là gió lạnh lúc đêm khuya
Hay là em chọn sai màu áo
Để nắng thu vàng giữa lối đi?
Có phải rằng tôi chưa được quen
Làm sao buổi sáng đợi chờ em
Hay từng hơi thở là âm nhạc
Đàn xuống cung trầm, mắt nhớ thương
Buổi tối tôi ngồi nghe sao khuya
Đi về bằng những ngón chân thưa
Và nghe em ghé vào giấc mộng
Vành nón nghiêng buồn trong gió đưa
Tôi không biết rằng lạ hay quen
Chỉ biết em mang theo nghê thường
Cho nên cặp mắt mờ hư ảo
Cả bốn chân trời chỉ có em
BÙI GIÁNG
Mắt Buồn
Dặm khuya ngắt tạnh mù khơi
(Nguyễn Du )
Bóng mây trời cũ hao mòn
Chiêm bao náo động riêng còn hai tay
Tấm thân với mảnh hình hài
Tấm thân thể với canh dài bão giông
Cá khe nước cõng lên đồng
Ruộng hoang mang khóc đêm mồng một giêng
Tạ từ tháng chạp quay nghiêng
Âm trang sử lịch thu triền miên trôi
Bỏ trăng gió lại cho đời
Bỏ ngang ngửa sóng giữa lời hẹn hoa
Bỏ người yêu bỏ bóng ma
Bỏ hình hài của tiên nga trên trời
Bây giờ riêng đối diện tôi
Còn hai con mắt khóc người một con.
Sinh thời, nhà thơ Bùi Giáng với nhạc sĩ TRỊNH CÔNG SƠN là hai người bạn khá thân thiết, từng nhiều lần đối ẩm, bàn luận văn chương, và Trịnh là người có thể hiểu rõ Bùi Giáng hơn ai hết, khi mà trong sổ tang Bùi Giáng, tại chùa Vĩnh Nghiêm năm 1998, nhạc sĩ viết: “Bùi Giáng Bàng Dúi Búi Giàng/ Ô hay trăm ngõ bàng hoàng lỗ không/ Lỗ không trời đất ngỡ ngàng/ Hoá ra thì thể là ngàn hư vô/ Nhớ thương vô cùng là từ/ Là từ vô tận ứ ừ viễn vông”. Song khi mượn ý từ câu thơ Còn hai con mắt khóc người một con, để sáng tác ca khúc Con mắt còn lại từ năm 1992, Trịnh đã đưa những suy nghĩ của mình vào thành ca từ:
“Còn hai con mắt khóc người một con.
Còn hai con mắt một con khóc người.
Con mắt còn lại nhìn cuộc đời tôi.
Nhìn tôi lên cao nhìn tôi xuống thấp.
Con mắt còn lại nhìn cuộc tình phai….”
TẾ HANH
Hờ hững
Anh tưởng chỉ cần trông thấy thôi,
Là em hiểu rõ lòng anh rồi.
Mối tình chan chứa trong đôi mắt,
Anh biết làm sao nói những lời.
Không có khi nào gặp gỡ em,
Mà anh giữ được vẻ điềm nhiên:
Dáng anh bẽn lẽn, lời anh ngượng;
Em thử đôi lần nhớ lại xem.
Anh tưởng là em đã biết rồi,
Những câu trò chuyện, giọng đùa chơi,
Những thư thăm hỏi, lời vơ vẩn,
Những sách anh đưa nói chuyện đời,
Những bữa trời mưa, những buổi chiều,
Lòng nghe rưng rức nỗi đìu hiu,
Những khi trăng sáng, khi hơi gió
Nhẹ thổi vào lòng cơn mến yêu.
Và những đêm khuya giấc mộng đào,
Mơ màng trên gối gặp chiêm bao,
Anh yêu, anh nhớ, anh thầm trách:
Em chẳng lần nào cảm động sao?
Sao em hờ hững thế cho đành,
Duyên mới cùng người hất hủi anh.
Tội nghiệp cho đời anh biết mấy!
Trăm năm chưa chắc vết thương lành.
BÍCH KHÊ
Cặp Mắt
Ôi! cặp mắt của người trong tơ ngọc,
Sáng như gươm và chấp choá kim cương!
Mỗi cái ngó là một vì sao mọc!
Mỗi liếc yêu là phảng phất mùi hương.
Hai mắt ấy chói hào quang sáng ngợp
Dẫn hồn ta vào thế giới thiêng liêng,
Hớp nhiều trăng cho niềm trinh rất ngớp
Say nhạc hường nổi bổng giữa đào nguyên.
Người ở đâu? Người ở đâu? Người hỡi!
Hai mắt người sao cứ hiện bên ta?
Ta mơ màng và run lên khấp khởi!
Ta ngỡ là uống cạn suối bao la!
Hơn một bận ta đi vào cõi chết
Cạy nắp hòm tìm thi vị cao sang,
Ôi mắt người! mắt người! hiện rõ rệt:
Ta gào lên… chấn động cả vùng tang.
QUANG DŨNG
Mắt Người Sơn Tây
Em ở thành Sơn chạy giặc về
Tôi từ chinh chiến cũng ra đi
Cách biệt bao ngày quê Bất Bạt
Chiều xanh không thấy bóng Ba Vì
Vừng trán em vương trời quê hương
Mắt em dìu dịu buồn Tây Phương
Tôi nhớ xứ Đoài mây trắng lắm
Em có bao giờ em nhớ thương?
Từ độ thu về hoang bóng giặc
Điêu tàn thôi lại nối điêu tàn
Đất đá ong khô nhiều ngấn lệ
Em có bao giờ lệ chứa chan
Mẹ tôi em có gặp đâu không
Những xác già nua ngập cánh đồng
Tôi nhớ một thằng con bé nhỏ
Bao nhiêu rồi xác trẻ trôi sông
Đôi mắt người Sơn Tây
U uẩn chiều lưu lạc
Buồn viễn xứ khôn khuây
Tôi gửi niềm nhớ thương
Em mang giùm tôi nhé
Ngày trở lại quê hương
Khúc hoàn ca rớm lệ
Bao giờ trở lại đồng Bương Cấn
Về núi Sài Sơn ngó lúa vàng
Sông Đáy chậm nguồn qua Phủ Quốc
Sáo diều khuya khoắt thổi đêm trăng
Bao giờ tôi gặp em lần nữa
Chắc đã thanh bình rộn tiếng ca
Đã hết sắc mùa chinh chiến cũ
Em có bao giờ em nhớ ta?
* * *
Điều cần nhớ là đôi mắt không phải lúc nào cũng là hình ảnh thơ mộng để làm thơ. Mắt cũng có lúc gây khó chịu vì tật bệnh.
Một số bệnh về mắt thường gặp như sau :
1. Mỏi mắt
Tình trạng mỏi mắt xảy ra khi bạn đọc sách, làm việc trên máy tính quá lâu hay lái xe đường dài, khiến mắt hoạt động quá mức. Dù gây khó chịu nhưng mỏi mắt không nghiêm trọng và giảm sau khi nghỉ ngơi.
Triệu chứng của mỏi mắt: Đau mắt, mắt nóng rát, chảy nước mắt, nhìn mờ, đau đầu, đau cổ, vai, lưng, nhạy cảm với ánh sáng, khó tập trung và khó mở mắt.
2. Đỏ mắt
Đỏ mắt xuất hiện khi các mạch máu nhỏ giữa màng cứng và kết mạc giãn nở khi bị kích thích hoặc nhiễm trùng. Các dấu hiệu đi kèm gồm: Mắt rát, ngứa, khô, đau, tiết dịch, chảy nước mắt, nhìn mờ và nhạy cảm với ánh sáng.
Thức khuya, thiếu ngủ, dị ứng, căng thẳng, viêm kết mạc, tổn thương mắt do ánh nắng mặt trời và chấn thương là những nguyên nhân gây ra đau mắt đỏ. Nếu sử dụng thuốc nhỏ mắt và nghỉ ngơi không làm giảm đau, bạn nên thăm khám bác sĩ để được điều trị kịp thời.
3. Mắt lười (nhược thị)
Mắt lười xảy ra khi một bên mắt không phát triển bình thường, thị lực yếu hơn và có xu hướng “lười biếng” di chuyển trong khi mắt bên kia vẫn ổn định. Tình trạng này gặp ở trẻ sơ sinh, trẻ em, người lớn và hiếm khi mắt lười ở cả 2 mắt.
Mắt lười không ảnh hưởng đến thị lực nếu được phát hiện và chữa trị từ khi còn nhỏ. Phương pháp điều trị bao gồm: Đeo kính điều chỉnh hoặc kính áp tròng và sử dụng băng dính để khuyến khích trẻ hoạt động bên phía mắt lười.
4. Mắt lác
Nếu hai mắt của bạn không cùng hướng khi nhìn về một điểm, bạn có thể bị mắt lác hay còn gọi với tên mắt cá chình.
Có nhiều phương pháp điều trị trường hợp này như: Liệu pháp thị lực để làm cho đôi mắt của bạn khỏe hơn hay chỉnh sửa bằng cách phẫu thuật. Bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra mắt và đưa ra phương án phù hợp nhất với bạn.
5. Mù màu
Khi bạn không nhìn thấy một số màu nhất định hoặc không phân biệt được sự khác biệt giữa chúng (thường là màu đỏ và xanh lá cây), bạn có thể bị mù màu. Khi bệnh diễn biến nặng, chỉ nhìn thấy được màu xám nhưng trường hợp này rất hiếm. Mù màu xảy ra khi các tế bào ở mắt (tế bào nón) không có hoặc không hoạt động.
Hầu hết những người mắc bệnh này chủ yếu do bẩm sinh, nhưng có nguy cơ mắc phải sau này trong đời do từ 1 số loại thuốc và bệnh. Khả năng mắt mù màu ở nam giới nhiều hơn phụ nữ.
Lưu ý, khi bị mù màu do bẩm sinh thì không có cách điều trị. Tuy nhiên, kính áp tròng sẽ giúp phân biệt được 1 số màu sắc.
6. Viêm màng bồ đào
Viêm màng bồ đào được hiểu là viêm mống mắt, thể mi, hắc mạc. Bệnh làm tổn thương mô mắt và gây ra các biến chứng có thể gây mù.
Mọi lứa tuổi đều có nguy cơ mắc bệnh này, người có hệ thống miễn dịch yếu như: AIDS, viêm khớp dạng thấp hoặc viêm loét đại tràng dễ mắc viêm màng bồ đào hơn. Xuất hiện các triệu chứng như sau:
• Thị lực mờ.
• Đau mắt.
• Mắt đỏ.
• Nhạy cảm với ánh sáng.
Nếu các triệu chứng không biến mất sau vài ngày, hãy đến bệnh viện thăm khám. Có nhiều phương phương pháp điều trị viêm màng bồ đào, tùy thuộc vào loại bạn mắc phải.
7. Lão thị
Lão thị xảy ra khi bạn mất khả năng nhìn rõ các vật thể gần và chữ nhỏ, mặc dù thị lực xa vẫn tốt. Sau tuổi 40 hoặc lớn hơn, cần giữ sách ở vị trí xa hơn so với mắt để đọc dễ dàng hơn. Kính đọc, kính áp tròng được sử dụng để khôi phục thị lực đọc tốt.
8. Ruồi bay
Bệnh “ruồi bay” còn được gọi với tên “vẩn đục dịch kính” là hiện tượng người bệnh thấy những đốm đen hoặc dải màu xám lơ lửng trước mắt, giống như có ruồi bay qua lại. Tuy nhiên, bệnh sẽ biến mất khi bạn cố gắng nhìn chúng. Điều này xảy ra do sự thay đổi trong dịch kính, chất lỏng trong mắt, tạo ra các mảnh vụn.
9. Khô mắt
Hội chứng mắt khô xảy ra khi các tuyến lệ không thể sản xuất đủ nước mắt hoặc tiết ra nước mắt kém chất lượng, không thể bôi trơn đủ bề mặt mắt. Các phương pháp điều trị bao gồm sử dụng nước mắt nhân tạo hoặc cắm ống dẫn lệ để ngăn chặn việc thoát lệ. Có 2 nguyên nhân chính gây khô mắt:
• Sản xuất nước mắt không đủ.
• Chất lượng nước mắt kém, khi các thành phần như mỡ, nước và nhầy không hoạt động hiệu quả để bảo vệ mắt.
Các dấu hiệu của bệnh khô mắt bao gồm: Cảm giác mắt khô, cảm giác có vật lạ trong mắt, đỏ mắt, chảy nước mắt và thị lực giảm. Ngoài ra, bệnh không có khả năng lây nhiễm từ người này sang người khác.
Dù bệnh khô mắt không gây nguy hiểm, nhưng nếu không được điều trị, có thể chuyển thành khô mắt mãn tính và dần dần làm giảm thị lực nghiêm trọng.
10. Chảy nước mắt
Chảy nước mắt xảy ra khi mắt bạn tiết ra nhiều nước mắt hơn so với thông thường. Nguyên nhân do mắt nhạy cảm với các yếu tố khí hậu như gió, nắng, thay đổi nhiệt độ, nhiễm trùng mắt hoặc tắc ống dẫn lệ.
11. Đục thủy tinh thể
Đục thủy tinh thể (đục nhân mắt hoặc cườm đá) là tình trạng thủy tinh thể trong mắt trở nên mờ. Thủy tinh thể, một loại thấu kính trong suốt có hai mặt lồi, nằm sau mống mắt. Khi nó bị đục, ánh sáng không thể đi qua và hội tụ tại võng mạc, làm cho hình ảnh trở nên mờ.
Lão hóa tự nhiên là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tình trạng này. Tuy nhiên, nhiều yếu tố khác cũng gây ra đục thủy tinh thể, bao gồm: Stress, tia tử ngoại, vi khuẩn, ô nhiễm môi trường, viêm mắt, nhiễm trùng mắt và chấn thương.
Triệu chứng của bệnh đục thủy tinh thể được phát triển chậm và không gây đau. Thường thấy hiện tượng ruồi bay, chấm đen hay đốm đen xuất hiện trước mắt. Khi bệnh tiến triển, thấy mắt nhìn mờ, khó nhìn và mỏi mắt khi tập trung vào tivi hay đọc sách báo. Nếu bệnh tiếp tục phát triển, có thể cần phẫu thuật để khôi phục lại thị lực.
12. Tăng nhãn áp
Bệnh tăng nhãn áp hay cườm nước, xảy ra khi áp lực của thủy dịch trong nhãn cầu tăng cao, gây áp lực lên mắt, làm tổn thương cho dây thần kinh và dẫn đến mù lòa. Bệnh được chia thành 4 loại, bao gồm: Tăng nhãn áp góc mở, góc đóng, bẩm sinh và thứ cấp.
Bệnh có các triệu chứng như: Đau mắt, nhìn mờ, quầng sáng xung quanh và buồn nôn. Tăng nhãn áp thường không được phát hiện, cho đến khi đã gây tổn thương không thể phục hồi đến dây thần kinh thị giác. Nếu bệnh không xử lý kịp thời, có thể gây mù hoàn toàn.
13. Rối loạn võng mạc
Võng mạc là lớp mô thần kinh mỏng nằm ở phía sau mắt, chịu trách nhiệm ghi lại hình ảnh và gửi chúng lên não. Bệnh rối loạn võng mạc là tên gọi chung của một số chứng bệnh về mắt do rối loạn trong võng mạc (đáy mắt) gây ra.
Có nhiều nguyên nhân gây rối loạn võng mạc, dẫn đến thị lực bị ảnh hưởng. Cần điều trị sớm, nếu không sẽ gây mù lòa. 2 bệnh thường gặp nhất là bệnh bong võng mạc và bệnh võng mạc tiểu đường.
• Bệnh bong võng mạc: Khi võng mạc bị rách, dịch kính trong mắt chảy qua và tách võng mạc ra khỏi lớp mô dưới.
• Bệnh võng mạc tiểu đường: Gặp ở người bị đái tháo đường, phát triển chậm và có hai giai đoạn: giai đoạn không tăng sinh (mạch máu bị tổn thương, dẫn đến suy giảm thị lực) và giai đoạn tăng sinh (mạch máu phát triển bất thường, có thể gây mù lòa).
Tất nhiên, khi có tật bệnh thì sẽ có người chữa. Trong y học, có một chuyên khoa về việc này. Đó là nhãn khoa.
Thuật ngữ Nhãn khoa có nguồn gốc từ chữ “ophthalmos” trong tiếng Hy Lạp, nghĩa là các chứng bệnh về mắt. Bác sĩ nhãn khoa đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa các bệnh về mắt thông qua việc phát hiện và quản lý sớm, giảm nguy cơ mất thị lực và mù lòa. Trong đó, bác sĩ mắt sẽ phải chịu trách nhiệm cung cấp dịch vụ chăm sóc mắt toàn diện bao gồm khám mắt định kỳ, điều chỉnh thị lực, chẩn đoán và điều trị các tình trạng về mắt như tật khúc xạ, đục thủy tinh thể, cườm nước, thoái hóa điểm vàng, võng mạc tiểu đường, nhiễm trùng và viêm mắt cũng như bệnh giác mạc.
Bên cạnh sự kết hợp giữa kỹ thuật quang học và nhãn khoa hiện đại, ngành này sử dụng các trang thiết bị, phương pháp khoa học công nghệ khám mắt tiên tiến nhất nhằm điều trị, phục hồi hiệu quả các chấn thương về mắt và thị giác. Bác sĩ nhãn khoa sẽ được đào tạo để sử dụng công nghệ trong kiểm soát cận thị giúp tăng độ chính xác trong quá trình điều trị hay máy mổ Laser thuộc công nghệ mới nhất về phẫu thuật không dùng dao, hỗ trợ tối ưu trong phẫu thuật đục thủy tinh thể.
Cũng như các chuyên khoa khác trong ngành y tế, nhãn khoa cũng được chia thành nhiều chuyên khoa phụ khác nhau, cho phép các bác sĩ tập trung vào các lĩnh vực chăm sóc mắt cụ thể, chẳng hạn như nhi, chuyên gia võng mạc, chuyên gia bệnh tăng nhãn áp, chuyên gia giác mạc, nhãn khoa thần kinh hay phẫu thuật tạo hình mắt…
Từ chuyện con mắt suy cho cùng, cũng nhiều chuyện để nói. Mà cũng phải thôi, “ giàu hai con mắt, khó hai bàn tay “ !
Tháng mười 2024
THÂN TRỌNG SƠN
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét