|
Gorbachev. Photo: Adrian Dennis/AFP/Getty Images
Các chính khách hiếm khi thừa nhậnlỗi lầm của mình, nhưng Mikhail Sergeyevich Gorbachev thì luôn thuộc một đẳngcấp khác. Cho nên không có gì ngạc nhiên, khi ông nhìn lại quãng thời gian sáunăm đầy biến động của mình khi nắm quyền lực tối cao của Liên Xô, ông sẵn sàngnói đến những sai lầm ông đã phạm.Trong cuộc phỏng vấn dành riêng choThe Guardian, ông đã nếu đích danh ít nhất năm sai lầm. Những sai lầm đó khôngchỉ dẫn đến sự suy sụp của bản thân ông cách đây 20 năm mà chúng còn mang lạisự sụp đổ của Liên bang Xô Viết và tạo nên một nền kinh tế tự do nhưng bất kiểmsoát đã giúp một vài người Nga trở thành tỷ phú trong khi lại nhấn chìm hàngtriệu người khác xuống hố nghèo khổ.
<!>
Ngày hôm nay Gorbachev đã thể hiệnvới một hình ảnh khoan thai, thậm chí tươi vui, nhưng vẫn thấy thấp thoángnhững cơn quặn đau đắng cay, đặc biệt khi bàn đến Boris Yeltsin, đối thủ chínhcủa ông, hoặc khi ông nói về những kẻ đã âm mưu đẩy ông vào tình trạng quảnthúc tại gia ở Crimea trong cú đảo chính hụt 20 năm trước.
“Họmuốn khích bác để đẩy tôi vào cuộc đánh nhau và thậm chí vào cả cuộc đấu súngđể có thể tiêu diệt tôi.”ông nói.
Khiđược hỏi về những điều mà ông cảm thấy hối tiếc nhất, ông trả lời ngay không dodự: “Đó là việc tôi nấn ná quá lâuvới nỗ lực cải tổ đảng Cộng sản.” Lẽ ra ông đã phải từ chức vào thángTư năm 1991, ông nói, và đứng ra thành lập một đảng dân chủ cải cách vì nhữngngười Cộng sản đã tạo ra những ngáng trở cho mọi thay đổi cần thiết.
Nhận định này chắc chắn sẽ rất hấpdẫn đối với các nhà sử học vì đây là lần đầu tiên Gorbachev thừa nhận công khairằng ông cần phải từ bỏ đảng Cộng sản vài tháng trước cú đảo chính tháng Támnăm 1991. Trong hồi ký xuất bản năm 1995 Gorbachev chưa nói tới điều này.
Vào mùa xuân năm 1991, Gorbachev đãbị mắc kẹt giữa hai khuynh hướng quyền lực khiến ông rất khó xoay trở. Một bênlà phe bảo thủ và những kẻ phản động trong đảng cứ cố lật ngược mọi chính sáchcủa ông. Còn bên kia là những người tiến bộ muốn ông thiết lập một hệ thốngchính trị đa đảng và đưa đất nước đi theo xu hướng cải cách thị trường.
Tình trạng trở nên cực điểm khi diễnra một phiên họp của Ủy ban Trung ương đảng Cộng sản vào tháng Tư năm 1991.Trong phiên họp đó, một số người đã đòi phải tuyên bố tình trạng khẩn cấp và ápđặt trở lại chế độ kiểm duyệt.
Theohồi ký của ông thì Gorbachev đã phản ứng lại rất gay gắt: “Tôi đã mỵ dân quá đủ rồi. Tôi sẽ từ chức.”
Trong cuộc phỏng vấn với The Guardian,ông giải thích tường tận thêm những gì đã xảy ra:
“Bộchính trị (cơ quan quyết định cao nhất trong ủy ban trung ương) đã triệu tậpmột phiên họp trong 3 giờ đồng hồ mà không có tôi. Sau đó tôi biết được là họđã phê phán tôi nhưng cuộc thảo luận chẳng đi đến đâu. Ba giờ đồng hồ sau họđến mời tôi trở lại và yêu cầu tôi rút lại quyết định từ chức. Trong suốt thờigian đó thì những người ủng hộ tôi trong ủy ban trung ương đã lập ra một danhsách và có hơn một trăm người ký tên đồng ý với việc thành lập một đảng mới.”
Khi ủy ban trung ương nhóm họp trởlại, những bức xúc đã lắng xuống và Gorbachev đã rút lại quyết định từ chức vàcũng không có ai muốn đưa vấn đề này ra biểu quyết. Nhưng ngay cả khi Gorbachevtừ chức khỏi đảng thì ông vẫn còn là tổng thống của Liên bang Xô Viết.
Tronghồi kí ông viết: “Đến hôm nay tôi vẫn thường băn khoăn là phải chăng tôi cứkhăng khăng phải từ chức tổng bí thư cho bằng được. Một quyết định như thế rấtcó thể sẽ phù hợp hơn cho bản thân tôi. Nhưng lúc đó tôi lại cảm thấy mìnhkhông có quyền “từ bỏ đảng”, ”Đảng đã cai trị nước Nga suốt từ năm 1917 và thậtkhó cho bất kỳ người dân nào sống ở Nga, đặc biệt là các quan chức đã có cả sựnghiệp như là một viên chức của Đảng, lại hình dung được cảnh Đảng từ bỏ quyềnlực.”
Nhưnghôm nay, những hoài nghi, lo lắng này của Gorbachev không còn nữa. “Bây giờ thì tôi nghĩ là đáng ra tôi phảilợi dụng ngay cơ hội đó để thành lập một đảng mới và phải kiên quyết từ bỏ đảngCộng sản bằng được.
Đảng lúc đó đã trở thành sựkìm hãm tiến trình cải cách cho dù chính Đảng đã khởi xướng cải cách. Nhưng tấtcả bọn họ đều nghĩ là cải cách chỉ cần ở bề ngoài thôi. Họ cho rằng cứ sơn phếtcho đẹp ở phía ngoài là được, còn bên trong thì vẫn y nguyên sự hỗn độn, rốiren cũ kỹ.”
Điềuhối tiếc thứ hai, ông nói, là ông đã không bắt tay cải tổ Liên Xô và trao thêmquyền lực cho 15 nước cộng hòa sớm hơn nữa.
Vàolúc ông bắt đầu nghĩ đến việc hình thành một liên bang lỏng lẻo hơn khoảng đầunăm 1991, thì ba nước vùng Baltic đã tuyên bố độc lập rồi. Và máu đã đổ ởLithuania và Azerbaijan trong vùng Caucasus. Dưới sự lãnh đạo đầy tham vọng củaBoris Yeltsin, nước Nga – nước cộng hòa lớn nhất trong liên bang- cũng đã trởnên ghê gớm, đòi hỏi phải được kiểm soát nhiều hơn ngân sách của cả Liên bangXô Viết. Một số phân tích gia hiện nay cho rằng toàn bộ hệ thống Xô Viết lúc đólà không thể cải tổ được và bất kỳ một sự thay đổi nào cũng đều sẽ dẫn đến mộttiến trình chuyển đổi ngày càng sâu sắc hơn không thể ngăn cản được. Theo nhữngphân tích như thế thì việc Gorbachev mất quyền lực là điều không thể tránhkhỏi.
NhưngGorbachev vẫn là người vui vẻ, phần vì do bản tính của Gorbachev là người rộnglượng, có nhân cách cao thượng và ông lại có một cuộc sống gia đình hạnh phúc(cho đến tận khi người vợ Raisa Maximovna của ông qua đời vì bệnh máu trắng năm1999).
Sự thua cuộc vẫn không khiến ông trởnên cay cú hay nghi kỵ. Ông cho rằng mọi vấn nạn chính của Liên bang Xô Viếtvẫn còn trong khả năng giải quyết cho tới khi xảy ra cuộc đảo chính tháng Támnăm 1991 – biến cố đã xô đẩy các lực lượng đang cạnh tranh với nhau vào mộtđộng lực mới.
Thời điểm đó cũng là lúc đảng Cộng Sảnphải chuẩn bị đưa ra dự thảo một chương trình mới vào tháng 11 năm 1991.
Quốc hội trước đó cũng đã thông quamột “kế hoạch chống khủng hoảng” để thúc đẩy các cải cách kinh tế. 12nước cộng hòa Xô Viết còn lại sau khi ba nước Baltic tách khỏi cũng đã chấpnhận các điều khoản của một thỏa ước trao thêm quyền tự quyết về kinh tế vàchính trị cho họ trong khi vẫn chấp nhận phó thác vấn đề quốc phòng và ngoạigiao cho chính quyền liên bang. Bản thỏa ước đó đã được dự trù sẽ ký kết vàongày 20 tháng Tám.
“Tôi đã phạm sailầm ở đây. Tôiđã đi nghỉ phép. Nếu không đi nghỉ 10 ngày có lẽ tôi đã hoàn tất…Tôi đã chuẩnbị bay đến Moscow để ký bản thỏa ước đó,” ông nói. Nhưng ngày 18 tháng Tám mộtnhóm người không mời đã đến. Tôi nhấc điện thoại để hỏi họ là ai và ai đã pháihọ đến, nhưng không có tín hiệu gì. Điện thoại đã bị cắt.”
Lúc đó Gorbachev đang cùng với vợ vàgia đình của cô con gái Irina nghỉ tại một biệt thự của chính phủ ở Foros bênbờ Biển Đen. Toàn khu nghỉ dưỡng đã bị bao vây canh gác suốt ba ngày cho tớikhi cú đảo chính bị dập tắt bởi sự kháng cự của Yeltsin, sự chia rẽ trong quânđội và do những bất hòa nội bộ của nhóm âm mưu đảo chính gồm hơn chục người,đều là các bộ trưởng hoặc cán bộ cao cấp của Đảng.
Gorbachevmạnh mẽ bác bỏ các giả thuyết cho rằng ông đã bật đèn xanh cho đảo chính.“Người ta vẫn nói một cách sai lạc rằng Gorbachev vẫn giữ được liên lạc vàtôi đã tổ chức tất cả những thứ đó. Họ bảo Gorbachev đã nghĩ rằng cuối cùng ôngta vẫn thắng bất chấp mọi chuyện xảy ra. Thật là kỳ cục, hoàn hoàn kỳ cục,”ông nói. “Những người (đảo chính) đó muốn soán vị lãnh đạo và muốn duy trìhệ thống cũ. Đó là cái họ muốn. Họ đòi tôi viết một bản thông báo từ nhiệm chứcvụ tổng thống vì lý do sức khỏe.”
Raisa Maximovna đã ghi nhật ký suốtnhững ngày họ bị quản thúc. Trong nhật ký bà viết rằng Gorbachev cảnh cáo nhữngcảnh vệ là ông sẽ sử dụng “những giải pháp cực đoan” nếu đường dây liênlạc với thế giới bên ngoài không được nối lại.
Đây chỉ là đòn gió, Gorbachev bảotôi thế. “Đó là một phần trong kế sách của tôi…Tôi chỉ muốn gây áp lực vớihọ đồng thời cũng muốn tránh việc khiêu khích họ…Những giải pháp cực đoan củatôi chỉ là về ngoại giao và chính trị thôi. Lúc đó tôi có đủ khả năng qua mặthọ. Nhưng nếu không có những hành động của nhân dân trên Moscow thì chắc vị thếcủa tôi đã bị treo lơ lửng trên không rồi. Nhân dân ở Moscow lúc đó đã phản đốiđảo chính. Họ đã được Yeltsin dẫn dắt và đó là lý do vì sao chúng ta phải côngnhận và trao lại công lao xứng đáng cho Yeltsin. Ông ta đã hành động đúng.”
Là một trong những nhà báo của TheGuardian có mặt tại Moscow suốt thời gian diễn ra đảo chính, tôi nhắc lại choGorbachev rằng lời kêu gọi tổng đình công của Yeltsin đã không được hưởng ứngvà nhiều người Nga đã thất vọng và có cảm giác là cuộc đảo chính sẽ thành công.Thế hệ già hơn vẫn nhớ rõ những đồng chí cứng rắn đã dễ dàng truất ngôiKhrushchev như thế nào và sau đó đã đưa đến một thời kỳ giải trừ Stalin hóa chođến khi kết thúc vào năm 1964. Tôi có hỏi Gorbachev điều gì có thể xảy ra nếunhững người âm mưu đảo chính cho bắt giam cả Yeltsin lẫn Gorbachev ngay từ đầu.Liệu họ có thành công không?
Vị cựu lãnh đạo Xô Viết bảo rằngnhững câu hỏi giả định thì không có mấy giá trị. Tương quan lực lượng lúc đó đãở tình trạng là cuộc đảo chính sẽ bị dập tắt bất kể những kẻ âm mưu đảo chínhhành động như thế nào. Những người âm mưu đảo chính đã bị lúng túng khi gặp sựkháng cự và từ chối đề nghị từ nhiệm tổng thống của Gorbachev. Ông còn chỉ rarằng các lực lượng đặc biệt đã trở nên bất tuân thượng cấp và nổi loạn khi bịra lệnh tấn công Nhà Trắng (tòa nhà Xô Viết Tối cao - quốc hội của Nga. ND)-nơiYeltsin đang được hàng ngàn người ủng hộ bao bọc.
Khi Gorbachev liệt kê những thànhquả đạt được mà ông rất đỗi tự hào, ông bắt đầu bằng một từ: “Perestroika.”
Có nghĩa là tái cấu trúc, perestroikalà một chương trình cải cách toàn bộ hệ thống kinh tế và chính trị màGorbachev đã cho khởi động không lâu sau khi ông lên nắm quyền vào tháng Ba năm1985. Nhưng perestroika cũng liên quan đến tái cấu trúc quan hệ quốc tế dựatrên việc giải trừ vũ khí nguyên tử, từ bỏ chính sách can thiệp bằng vũ lực ởnước ngoài và sự thừa nhận các siêu cường cùng tồn tại trong một thế giới tươngthuộc lẫn nhau. Không một quốc gia nào là ốc đảo hoặc có thể đơn phương hànhđộng.
Chính chính sách không can thiệp mớicủa Xô Viết đã tạo điều kiện để các quốc gia Đông Âu có các thay đổi chế độbằng các cách ôn hòa.
“Những gì chúng tôi đã làm ở khuôn khổtrong nước và trên đấu trường quốc tế là vô cùng quan trọng. Nó đã đặt ra mộtlộ trình để kết thúc chiến tranh lạnh, đưa đến một trật tự mới cho thế giới và,dù còn nhiều điều chưa tốt, đã tạo ra một phong trào tiệm tiến thoát khỏi nhànước toàn trị để hướng đến thể chế dân chủ.”
Nhưng Gorbachev vẫn chưa bao giờthấy dễ chịu với chín năm cầm quyền của Yeltsin mà ông cho là thời kỳ hỗn loạn.
Ông cũng không đồng ý với hiệp ướccủa Yeltsin với các lãnh đạo của Ukraine và Belarus nhằm tuyên bố khai tử LiênXô vào tháng 12 năm 1991.
Đáng ra ông đã phải loại Yeltsin rakhỏi cuộc chơi nhiều năm trước khi Yeltsin trở thành một đối thủ trực tiếp.“Cólẽ tôi đã đối xử với Yeltsin quá dân chủ và tự do.
Lẽ ra tôi nên phái Yeltsin đi làm đạisứ ở Anh hoặc ở một cựu thuộc địa của Anh nào đó,” ông nói.
Ôngkhen ngợi Putin cho giai đoạn từ lúc bắt đầu vãn hồi ổn định cho đến khoảng năm2006.
Mặcdù Putin sử dụng một số biện pháp độc đoán, nhưng theo Gorbachev điều đó có thểchấp nhận được. “Nhưng rồi tới lúc tôi thấy ông ta thay đổi hệ thống bầu cử,hủy bỏ những cuộc bầu cử thống đốc các vùng thuộc Nga và bãi bỏ các khu vực bầucử có một thành viên. Tôi đếm được 20 thay đổi mà tôi không ủng hộ,” ôngnói.
Khi cuộc phỏng vấn dài một tiếngđồng hồ gần kết thúc, tôi hỏi ông cựu tổng thống Xô Viết về sự thay đổi ở TrungQuốc, quốc gia cộng sản lớn nhất thế giới hiện nay.
Gorbachevđã đánh giá bằng cách nhìn sâu vào lịch sử, ông chắc chắn rằng cải cách ở TrungQuốc là điều không thể tránh khỏi. Nhưngông cho rằng mọi gợi ý cho rằng ông nên theo mô hình Trung Quốc, bắt đầu bằngcải cách kinh tế hơn là chính trị, đều là sai lầm.
“TạiLiên Xô sẽ chẳng có điều gì thay đổi nếu chúng tôi làm như thế. Nhân dân đã bịgạt ra một bên, họ bị cách li hoàn toàn khỏi bộ máy làm chính sách, ra quyếtđịnh cho đất nước. Đất nước chúng tôi đã ở một giai đoạn phát triển khác vớiTrung Quốc và đối với chúng tôi, để giải quyết các vấn nạn chúng tôi cần phảiđể nhân dân can dự, tham dự vào.”
“Bạnnghĩ là người Trung Quốc sẽ không phải đối mặt với những lựa chọn hóc búa nhưthế sao? Sẽ đến lúc họ phải quyết định thay đổi chính trị và hiện nay họ đãtiến gần tới điểm đó rồi.” Gorbachevnói.
ThángBa vừa rồi, Gorbachev đã kỷ niệm sinh nhật lần thứ 80 của mình tại London ở mộtdạ hội tại Sảnh đường Royal Albertky do Kevin Spacey và Sharon Stone đồng chủtrì. Một loạt các ca sỹ lừng danh đã đến trình diễn chúc mừng sinh nhật ông,trong đó có cả Shirley Bassey, Paul Anka, Melanie C cùng ban nhạc Rock Scorpioncủa Đức, là ban nhạc phương Tây thứ hai đã từng đến trình diễn ở Liên Xô trướcđây.
Nhưngđiểm nổi bật của lễ sinh nhật đó lại là màn trình diễn được chiếu trên màn ảnhrộng: Gorbachev đang hát một bản tình ca Nga. Khán giả ai nấy đều sững sờ trướcchất giọng trong trẻo cũng như niềm đam mê trong tiếng hát của ông. Tôi nói vớiông là tôi không biết ông hát hay đến như thế và có một cái tài ẩn như vậy.
Ôngcười lớn và nói: “Nếu cần tôi sẽ trở thành một ca sỹ nhạc Pop,” “Raisa thíchnhư vậy mỗi khi tôi cất tiếng hát.”
Người dịch: Việt Hùng
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét