CÂU CHUYỆN VỀ CHAI “ NƯỚC MẮM CHIVAS 18 “ - Võ Đắc Danh

Ngày 31/12/2019, qua inbox, tôi nhận được nhiều lời chúc mừng năm mới, trong đó có lời chúc của một nick xa lạ Le Dinh Phuong, kèm theo lời chúc anh viết: “ Em có món quà nầy muốn biếu anh Danh. Cũng là tâm huyết của em và team cho người dân chài và làm mắm lâu đời xứ Tam Giang, Huế. Nếu anh không chê cho phép em gởi đến nhà anh vào ngày mai, món quà nhỏ từ người em xứ Huế để thể hiện phần nào sự ngưỡng mộ ngòi bút, lòng nhân hậu của anh. Rất mong anh vui nhận”. Kèm theo tin nhắn là bức ảnh chụp chai nước mắm SEN. Tôi lần dò ra vài tin nhắn trước đó thì Phương có đặt mua 5 quyển sách Người Sài Gòn Bất Đắc Dĩ và 2 quyển Chuyện Đời – Chuyện Nghề để ủng hộ chương trình phát hành sách gây quỹ xây cầu nông thôn.<!>

   Hôm sau tôi nhận dược  2 chai nước mắm SEN với bao bì đẹp và sang trọng. Là một người vốn đam mê và khó tính trong việc dùng nước mắm, nhưng phải nói một câu ngắn gọn là: xuất sắc, mùi thơm lãng đãng hương nước mắm  đồng quê, vị đậm đà, ngấm dần từng giọt. Tôi viết mấy dòng khoe món quà trên FB thay lời cảm ơn với người bạn chưa quen. Hôm sau, trên các comment, có một đường link cho biết rằng đây là nước mắm được chế biến từ con tôm tít trên đầm Phá Tam Giang, rất hiếm, giá 1.790.000đ/chai. Tôi bất ngờ với giá một chai nước mắm bằng với giá một chai Chivas 18 nhưng thấy nó hoàn toàn xứng đáng với chất lượng thơm ngon. Hơn nữa, nếu suy cho cùng thì chai nước mắm dù có đắt tiền nhưng nếu chúng ta chia ra cho từng bữa cơm thì vài muỗng nước mắm, sẽ chẳng đáng là bao so với những thức ăn khác trong khi nước mắm đóng vai trò quan trọng trong bữa cơm.

  Từ đó thỉnh thoảng tôi chat với Phương và được anh tặng thêm vài chai nữa. Tết đến, tôi gởi cho thằng em ở Bình Tân một chai, sau khi nếm thử, nó liền chạy đi mua 6 cái chai lọ nhỏ để rót ra thành 6 phần tặng cho người thân như để khoe một món quà đặc biệt trong ngày Tết.

Loay quay chưa kịp gặp Phương để đãi anh chầu nhậu rượu ngô Bắc Hà tại vườn Xẻo Lá như đã hẹn thì tôi lại tới ngày đi Mỹ, rồi mắc kẹt vì covid. Khi đi, tôi mang theo 2 chai nước mắm SEN, một để dùng và một để tặng cho bà chị thân mến. Một hôm tới nhà chị chơi, chị đãi món bún bò Huế và trịnh trọng mở tủ lấy chai SEN ra rót từng giọt nhỏ chừng 2 muỗng cà phê, vừa rót vừa nói: Ông tặng tui chai nước mắm nầy, ông bày cho tui ghiền rồi mai mốt làm sao tôi ăn lại nước mắm khác. Hôm trước lỡ rót dư vài giọt mà tui phải bọc lại để dành hôm sau ăn tiếp chớ không dám bỏ.

Một lần trò chuyện với Phương qua mes, tôi được biết câu chuyện khá lý thú về lịch sử và huyền thoại về loại nước mắm độc đáo nầy. 

Chưa ai biết chính xác rằng thời Nhà Nguyễn có bao nhiêu loại mắm tiến vua, nhưng nhiều người biết có ba loại danh bất hư truyền cho đến ngày nay: Thứ nhất là mắm tôm chà Gò Công, do thái hậu Từ Dũ dâng lên vua Thiệu Trị. Mắm tôm chà nguyên bản được chế biến từ con tôm nghệ khai thác ngoài biển khơi. Nhưng ngày nay giống tôm nghệ gần như khan hiếm, người dân Gò Công chuyển sang chế biến từ tôm đất và tôm bạc, giá một ký mắm tôm chà nguyên chất lên đến hơn một triệu đồng, nhưng phải đặt mua trước tại cơ sở chế biến. Loại thứ hai là mắm rươi. Rươi thuộc họ giun sống ở vùng nước lợ và nước mặn. Nhưng con rươi làm mắm tiến vua là loại rươi sống ở vùng ven biển miền tây Nam bộ, khai thác vào mùa gió bấc, rươi nổi lên mặt nước, quấn nhau thành cuộn. Chỉ cần vớt lên, trộn với muối theo một tỷ lệ thích hợp, cho vào khạp, phơi nắng vài ngày là trở thành loại mắm rươi độc đáo. 

Loại thứ ba là nước mắm SEN mà tôi đang kể trong câu chuyện nầy. Theo anh Lê Đình Phương thì nước mắm SEN được chế biến từ con tôm tích của các nghệ nhân ở làng chài trên đầm Phá Tam Giang từ hàng trăm năm trước, chủ yếu để tiến Vua, ít phổ biến trong cộng đồng vì sự khan hiếm của nguồn nguyên liệu. Ngay như ngày nay, con tôm tít vẫn là món ăn đắt giá và hiếm hoi trong các nhà hàng sang trọng ở Sài Gòn. Phải chăng vì thế mà một chai nước mắm SEN có giá bằng chai rượu Chivas 18 ? 

Lê Đình Phương kể một giai thoại rằng, xưa, có một vị vua giả dạng thường dân để vi hành qua một làng chài ở Phá Tam Giang, trong một cơn mưa, nhà vua vào tá túc trong căn  chòi của một ngư dân nghèo. Với lòng hiếu khách, chủ nhà đãi vua bữa cơm nghèo chỉ với món rau luộc và nước mắm. Nhưng nhà vua bàng hoàng với hương vị độc đáo của nước mắm mà theo lời kể của gia chủ là nó được chế biến từ con tôm tích ngay trong đầm Phá Tam Giang. Khi hồi cung, nhà vua ban lệnh rằng thực phẩm tiến cống sẽ bao gồm hạt gạo thô, rau củ và nước mắm như để nhắc nhở về công lao khó nhọc của thần dân.

Khi Huế trở thành kinh đô nước Việt thì nước mắm được chế biến từ con tôm tít ở làng chài trên Phá Tam Giang đã chính thức trở thành ngự thiện.

Ngày nay, khi hóa chất và thực phẩm công nghệ tràn ngập trên thị trường. Trước nguy cơ nước chấm công nghiệp đang dần giết chết nước mắm truyền thống dân gian –một sản phẩm văn hóa ẩm thực được chắt lọc từ sự tinh túy của đất trời đã tồn tại qua nhiều thế kỷ - đã trở thành nỗi đau đáu trong tâm trí những ai biết yêu quý những làng nghề, yêu quý những giá trị cốt lõi của tổ tiên đã dày công gây dựng. 

Nước mắm SEN được hình thành bởi một nhóm bạn trẻ được sinh ra từ Huế và nặng lòng yêu Huế: Nguyễn Hữu Minh Nhật, sinh năm 1982, từng nhận học bỗng du học ngành quản trị khách sạn – nhà hàng ở Thụy Sĩ và làm việc cho tập đoàn Intercontinental tại Thụy Sĩ và Singgapor. Năm 2009, Nguyễn Hữu Minh Nhật về nước và sáng lập tổ chức Golden Heart Charity, hiện anh là giám đốc điều hành một công ty chuyên tư vấn, thiết lập và điều hành dịch vụ cho các hệ thống chuỗi nhà hàng khách sạn toàn cầu. Lê Đình Phương, sinh năm 1984, một chuyên gia về Maketing, hiện là giám đốc điều hành một công ty trong lĩnh vực Mobile Maketing, giảng viên môn tiếp thị trên điện thoại di động tại BMG International Education và là thành viên câu lạc bộ giảng viên doanh nhân (BLC). Thái Thu Thủy, sinh năm 1987, từng là giám đốc dự án cổng thương mại điện tử cho nhiều tỉnh thành trong nước, hiện nay chị là nhà đầu tư các dự án Startup trong lĩnh vực giáo dục và bất động sản. Bùi Đức Hảo, sinh năm 1978, kiến trúc sư, hiện đang sở hữu và điều hành một số công ty trong lĩnh vực xây dựng, thiết kế nội thất và du lịch.

Kể ra như thế để thấy rằng họ đều là những bạn trẻ thành đạt, có sự nghiệp vững vàng, không phải là những người đi tìm lợi nhuận từ việc sản xuất và kinh doanh nước mắm. Họ gặp nhau từ một cơ duyên, một tình yêu Huế và tâm huyết muốn vực dậy một làng nghề có truyền thống lịch sử nhiều thế kỷ, một sản phẩm mang chiều sâu văn hóa ẩm thực từ dân gian đến cung đình. 

Lê Đình Phương cho biết, để có được nguồn nguyên liệu cho 10.000 chai SEN mỗi năm, nhóm của anh đã kết hợp với bà con ngư dân và những nghệ nhân kỳ cựu của làng chài Phá Tam Giang. Con tôm tích được khai thác giống từ biển đem về nuôi trong môi trường tự nhiên trên đầm, tuyệt đối không dùng thức ăn công nghiệp. Mỗi năm chỉ thu hoạch một lần, những con tôm phải đạt chuẩn về kích cỡ, còn tươi nguyên, được ướp với nguồn muối tinh khiết qua sự chắt lọc từ bãi biển Sa Huỳnh, xong, phải ủ trong những chum đất không tráng men như cách làm cổ xưa hàng trăm năm trước. Phương pháp thủ công truyền thống được kết hợp với vài thiết bị hiện đại như kiểm tra vệ sinh an toàn thực phẩm, thiết bị loại bỏ tạp chất để sản phẩm được hoàn thiện hơn, tinh khiết hơn.

Một điều đáng trân trọng hơn nữa là, ngoài mục tiêu vực dậy một làng nghề, làm sống lại một sản phẩm văn hóa ẩm thực độc đáo của người xưa, các bạn trẻ trong nhóm sáng lập SEN Premium mong muốn dùng lợi nhuận từ sản phẩm nầy để gây quỹ từ thiện mà trước hết là hỗ trợ các viện cô nhi.

Trộm nghĩ, cuộc đời luôn có những cơ duyên. Từ câu chuyện bán sách xây cầu của tôi đã kết nối với Lê Đình Phương để tôi có cơ hội biết được câu chuyện thú vị nầy. Xin chúc các bạn thành công !

Tôi xin được làm nhịp cầu cho những ai tâm huyết muốn chia sẻ, muốn đồng hành cùng các bạn.

Võ Đắc Danh