Nhớ nhà - Phan

Ai xa quê cũng có những lúc trong đời “ngỡ lòng mình là rừng/ ngỡ hồn mình là mây/ nhớ nhà châm điếu thuốc/ khói huyền bay lên cây…”Thơ Hồ Dzếnh đong đầy phiêu lãng của những người sống xa nhà đều có cảm nhận, cảm xúc quay về bất chợt trên đường cô lý, nếu không về được bằng thân xác để gặp lại người thân, xóm làng thì ít nhất trong một hoàn cảnh, một thời khắc nào đó trên đường phiêu bạt, tâm tư cô đơn, tâm hồn cô lữ của người đi bỗng hướng trọn về nơi từ đó ra đi dù thân xác đang ở nghìn trùng xa… nhớ chiều tây bắc năm nào, 

<!>

Cảm giác nhớ nhà chợt đến bất ngờ như nắng như mưa, làm gì được hơn là châm điếu thuốc, nhìn nơi dừng chân qua làn khói mơ hồ, nhìn bản làng của người dân tộc ẩn hiện trong mây, đẹp hơn cả những bức tranh thiên nhiên đã từng được thấy. Trong bạt ngàn của núi rừng trùng điệp, trong mây ngàn vô tận bay… nhắm đôi mắt lại chạy trốn mệt mỏi lại thấy cả gia đình người dân tộc đang quây quần bên bếp lửa, làm chùn chân kẻ lãng du, muốn quay về hơn rong ruổi đến bao giờ…

Lần khác đi qua vùng biển Đại lãnh lúc sớm mai, sương còn phủ mờ làm không gian thêm ảo trải dài ra biển lúc mặt trời mọc thì làm sao có thể đi luôn được trước sự bình yên trong đời sống bấp bênh, tương lai vô định? Dừng chân, ngỡ lòng mình là rừng/ ngỡ hồn mình là mây, phiêu lãng đến bao giờ như sóng biển, phiêu bạt đến bao giờ một đời người? Nhớ nhà châm điếu thuốc trên quê hương điêu linh khi nhà không còn nữa thì người ta đi về đâu, khi ước mơ gia đạo bình an như thiên nhiên trước mắt là ảo tưởng trong bối cảnh xã hội phân biệt đối xử sau chiến cuộc tàn nhưng vạn nhà ly tán còn hơn thời chiến tranh…

Thời cả nước đói nghèo vì hoà bình, người ta biết rất rõ những thứ cần như tờ giấy chứng minh nhân nhân, tờ hộ khẩu. Nhưng hoà bình nghịch lý là người dân phải chứng minh cho được mình là nhân dân, không có giấy chứng minh nhân dân là người sống ngoài vòng pháp luật. Nhưng muốn có giấy chứng minh nhân dân thì phải có tờ hộ khẩu, tức tờ khai gia đình của chính quyền trước. Tờ khai gia đình xưa chỉ để chính quyền địa phương biết có bao nhiêu nóc gia trong khu hành chính quản trị như tỉnh, quận, xã, ấp, thị trấn, thành phố… tổng cộng có bao nhiêu người dân sinh sống khi thống kê dân số theo tờ khai gia đình trong một khu vực hành chính để chính quyền tính cách đối phó khi có thiên tai, dịch bệnh mà cứu trợ phù hợp. Nhưng tờ khai gia đình sau khi đổi thành tờ hộ khẩu là người dân trắng tay khi bị tịch thu hộ khẩu, ép đi kinh tế mới. Thế là không còn hộ khẩu, đồng nghĩa với không còn nhà, không có hộ khẩu thì khỏi xin giấy chứng minh nhân dân. Đất nước đã hoà bình, người dân miền nam được “giải phóng”, nhưng không chứng minh được mình là nhân dân, không còn sở hữu nhà ở, những người sống ngoài vòng pháp luật bởi thua cuộc chỉ còn quyển đứng (im) nhìn người ngoài bắc ồ ạt vô nam, dọn vô nhà mình ở, còn mình ở ngoài đường, nhớ là phải đứng im, nhìn thôi thì được chứ nhúc nhích là phản động. Phản động thì cho ăn kẹo đồng. cho đi tù cải tạo. Đúng là vừa cướp của vừa cướp nhà, cướp hết quyền sống. Đời ông bà trong ca dao bốn ngàn năm chỉ biết cướp đêm là giặc cướp ngày là quan, chưa từng gặp qua loại giặc vừa cướp của vừa cướp nhà, cướp cả quyền mưu cầu được sống, nên mừng cho ông bà, tổ tiên không biết cộng sản là gì?

Cuộc sống ấm no ở miền nam biến mất sau hoà bình, người người, nhà nhà đều vất vả ngược xuôi kiếm miếng ăn nên người ta biết rất rõ những thứ cần để sinh tồn như tờ giấy chứng minh nhân nhân, tờ hộ khẩu, nhưng lại rất mông lung với ước mơ đích thực của đời người là về nhà. Vì thế tạo hoá luôn cho người tối mặt những quãng nghỉ để thư giãn, thu xếp lại những ngổn ngang của người thua cuộc qua những lần dừng chân trong đời phiên bạt bỗng nhớ nhà. Cho thi sĩ những ngập ngừng câu chữ để diễn tả, cho âm nhạc những quãng lặng để người nghe về lại mái nhà xưa trong cung bậc muộn phiền vì không còn nữa…

Bài thơ của thi sĩ Hồ Dzếnh đi vào lòng người đơn giản như hơi thở, mộc mạc như quê nhà, nhưng từng câu từng chữ diễn tả nỗi lòng người lữ khách khó có thể hay hơn về mặt câu chữ, lại chính xác về nỗi da diết nhớ nhà của người phiêu bạt. Người bỏ xứ ra đi không hằn vì chí lớn, mộng cao như tráng sĩ, người phiêu bạt đôi khi chỉ vì hoàn cảnh phải sống tha phương cầu thực, điều đó nói lên quê nhà rách nát, tả tơi, áp bức ngút trời nên mới phải bỏ xứ ra đi. Sao người ta, người lữ khách nào cũng nhớ nhà dù nghèo đến đâu vẫn nhớ, nhớ hơn hết những tráng lệ mà chân đã đi qua, mắt đã từng nhìn, miệng đã tròn một tiếng ồ trầm trồ trước những kỳ quan. Nhưng tất cả phù hoa không đọng lại bằng quê nhà trong lòng người phiêu bạt với muôn vàn lý do, vô vô lượng cớ, một thoáng qua, một làn hương, một giai điệu, một tình cờ… đều kích thích ký ức người lữ khách cho đến khi trở thành lữ khách của cuộc đời lữ khách vẫn chưa hết nhớ nhà…

Khi còn trẻ, đọc qua bài thơ “màu cây trong khói” của Hồ Dzếnh tôi mơ màng thấy “ông Đồ già” của Vũ Đình Liên ở những năm còn đi học, “…người thuê viết nay đâu/ giấy đỏ buồn không thấm/ mực đọng trong nghiên sầu… ông đồ vẫn ngồi đấy/ qua đường không ai hay/ lá vàng rơi trên gấy/ ngoài trời mưa bụi bay…” Sự điêu tàn nào không buồn, sự đào thải nào không tàn nhẫn như sự rứt ra nào không chạnh lòng người đi như câu ca dao, “chiều chiều ra đứng ngõ sau/ trông về quê mẹ ruột đau chín chiều” Ai đọc không động lòng thương cảm cho người con gái lấy chồng xa. Trai lớn lấy vợ gái lớn lấy chồng là lẽ tự nhiên của cuộc sống, nhưng người con gái về nhà chồng như con chim lạc đàn. Nỗi nhớ nhà đến quặn lòng trong lặng lẽ đơn côi, nỗi buồn thấm đậm đến hạnh phúc lứa đôi không xoa dịu nổi. Những cảm nhận, cảm xúc khi còn trẻ chỉ chừng đó, thoáng qua để quên đi, để vào cuộc sinh ly tử biệt của đời người đích thực mới thấu nỗi nhớ nhà ray rứt lòng người đến mụ mị từ nơi mưa lạnh đóng đá trên sân cỏ khô sau nhà nhớ về cố thổ mịt mù trong ký ức vẫn hiển hiện còn thở những sinh linh tưởng rằng đã thành cát bụi từ lâu, tưởng rằng đã rêu phong lối cũ mịt mù thì khoảng sân nhà thời thơ dại vẫn đỏ hoa râm bụt, cây khế già thương tật bởi đám trẻ leo trèo vẫn đứng đợi người về, hàng lu nước vẫn chứa đầy tuổi nhỏ, nơi đầu máng xối vẫn rộn tiếng cười và những trò tinh nghịch của đám trẻ tắm mưa…

Nỗi nhớ nhà của cô dâu mới còn có người bạn đời kề bên an ủi, nỗi nhớ nhà của người cô lý đêm đông không nhà vì vận nước nổi trôi, nỗi nhớ nhà của kẻ phiêu lãng đã cùng trời cuối bể thì chỉ còn biết làm lữ khách của cuộc đời lữ khách khi nhìn tuyết rơi ngoài song cửa… “Tôi là người lữ khách/ màu chiều khó làm khuây/ ngỡ lòng mình là rừng/ ngỡ hồn mình là mây/ nhớ nhà châm điếu thuốc/ khói huyền bay lên cây…” Cây trơ cành lá trụi mà buồn nào có vơi?

Thi sĩ Hồ Dzếnh viết bài thơ “Màu cây trong khói” từ năm 1940, nhưng chỉ được nhiều người biết đến qua nhạc phẩm “Chiều” do nhạc sĩ Dương Thiệu Tước phổ nhạc năm 1960. Bài thơ lặng lẽ quyện lấy những nốt nhạc như song kiếm hợp bích, theo bước phiêu bạt của nhiều thế hệ cùng quê hương điêu linh. Thế hệ cha anh đã mai một dần với nhiều thương hiệu thuốc lá cũng đi vào quên lãng như: Mic, Cotab, Melia, Bastos, Capstan, Ruby, Ruby quân đội... Đến thời ô-kê Salem, Mỹ sang Việt nam mang theo những thương hiệu Mỹ vào những năm 60-70 như: Salem, Pall Mall, Camel, 555, Lucky Strike, Philip Morris, Winston, Marlboro, Dunhill, More đỏ, More xanh… thời tôi còn chơi tạt lon, tạt bao thuốc lá xếp hình tam giác với bạn nhỏ nên nhớ nhiều hiệu thuốc lá xa xưa, nhớ điếu thuốc đầu đời làm ho muốn chết vào một trưa hè, thấy tía tôi ngủ trưa ngon lành trên bộ ván gõ ở nhà trước. Ông máng cái áo sơ mi trên thành ghế của bàn trà tiếp khách cho khỏi nhăn vì chiều ông còn đi họp. Tôi không rón rén ra xe ăn trộm vài viên đạn để cạy lấy thuốc đạn đốt chơi với bạn nhỏ trong xóm mà rón rén đến túi áo trên thành ghế, rút nhẹ lấy điếu Pall Mall. Xuống bếp không ổn vì bà vú đang nhóm bếp, bắc nước nhổ lông gà lo bữa cơm chiều, nên qua dãy chuồng trại, trộm bao diêm của bà vú thường dùng để nấu cám heo cho heo ăn. Lẻn sang nhà hàng xóm ra hiệu với thằng bạn nối khố đang bị bà ngoại nó cầm roi canh chừng, bắt ngủ trưa…

Cuối cùng hai đứa cũng trốn được ra bờ sông, chui vào gốc cây bình bát cổ thụ cho không ai thấy, lúc ấy không nhớ nhà nhưng đã châm điếu thuốc định mệnh để ho như gọi đò, ói mửa hết tuổi thơ, đầu óc choáng váng như người say, chới với rằng đã lớn… để từ đó biết nhớ nhà vì không lâu sau nhà đã bị tịch thu, gia đình ly tán sau hoà bình, tương lai mù mịt trong khói thuốc vấn tay toàn lá khoai mì trên vùng kinh tế mới, trên đường phiêu bạt bắc nam sống qua ngày, tới về lại được Sài gòn thị thuốc lá Jet, Samit, Gold City từ bên Thái đưa sang thống lãnh thị trường bởi Việt nam chỉ sản xuất được những hiệu thuốc lá quốc doanh như Vàm cỏ, Hoà bình, Hải âu… vớ vẩn.

Đâu biết quê nhà đọng lại trong điếu thuốc Marlboro nơi đất lạ quê người tới bạc đầu, tới giã từ vì lý do sức khoẻ thì vẫn nhớ nhà, như chiều Thanksgiving lặng lẽ nơi này, ngoài trời mưa tuyết bay như mưa bụi tiễn biệt ông đồ già, cáo chung một thời đại áo the khăn đống; chỉ không biết châm cái gì lên cho có khói, cho lòng bớt quạnh hiu, chỉ biết nhớ nhà là bản năng của người lưu lạc nên nghe nhạc trong lòng, nghe nhạc Dương thiệu Tước phổ thơ Hồ Dzếnh trong một ngày mùa đông ở cách quê nhà nửa vòng trái đất thấy ơn đời ban tặng cho người viễn xứ một thi sĩ hiểu rõ nỗi nhớ nhà, một nhạc sĩ hiểu rõ cung bậc của cảm xúc thương về…

Phan