Xin được góp một vài suy tư về AI sau khi tôi đón nhận những chia sẻ sáng tác âm nhạc (nhạc đời và thánh ca) của các nhạc sĩ gửi riêng cho tôi (cũng như gửi chung cho Hội) trong thời gian qua, và yêu cầu tôi cho ý kiến, cho nhận xét…Nay, xin được trả lời chung. Tôi nghĩ rằng, cái quý và giá trị nhất trong sáng tác nghệ thuật, đặc biệt là trong lĩnh vực sáng tác Thánh ca chính là sự rung cảm phát xuất từ nội tâm con người. Một tác phẩm có hồn không thể chỉ được “tạo ra”, mà phải được “sinh ra” từ cảm xúc; từ trải nghiệm, từ những xao động rất thật của tâm hồn.
Mỗi nốt nhạc, mỗi lời ca chỉ trở nên sống động khi người viết đã thực sự trải qua và cảm được điều mình viết.
Âm nhạc Thánh ca dùng trong Phụng vụ lài càng quan trọng hơn, vì không đơn thuần là sản phẩm sáng tạo kỹ thuật, mà là lời cầu nguyện được dệt bằng âm thanh, là tiếng lòng của con người hướng về Thiên Chúa. Nếu thiếu vắng cảm xúc thật, tác phẩm dù trau chuốt đến đâu, dù hay ho đến thế nào cũng chỉ là một khối âm thanh lạnh lẽo, thiếu vắng linh hồn. Vì thế, những so sánh mà “thầy cả” Nguyễn Công Hùng cho là “phân tích và so sánh tỉ mỉ” thật ra lại quá khập khiễng, phiến diện và tôi không muốn nói đó là sự hồ đồ.
Nghệ thuật không thể được cân đo bằng những con số hay thuật toán. Một nốt nhạc, một giai điệu, thậm chí một chuỗi hợp âm cùng những ca từ của bài hát được tạo ra bởi cảm xúc con người không thể đem so với những gì máy móc tổng hợp ra từ dữ liệu vô tri. Cảm xúc không có công thức; linh hồn con người không thể bị thay thế bởi lập trình.
Tôi chân thành khuyên các nhạc sĩ, nhất là những ai đang phục vụ và sáng tác Thánh ca, đừng lạm dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để “làm ra” bài hát. AI có thể là một công cụ hỗ trợ, nhưng không thể là nguồn cảm hứng. Nếu để máy móc dẫn dắt quá nhiều, trí óc ta sẽ trở nên lười biếng, con tim trở nên chai sạn, não ta sẽ bị teo lại và khả năng rung cảm, vốn là cội nguồn của sáng tạo sẽ dần mất đi.
Hãy nhớ rằng: AI chỉ bắt chước, còn con người mới biết cảm.
Âm nhạc hay một bài hát hay, thật không nằm ở chỗ đúng sai mà ở hơi thở của người viết trong từng giai điệu, thậm chí trong từng hợp âm được tính toán dựa trên tình cảm và kiến thức, cũng như chuỗi âm thanh của ca khúc ta dệt, màu của hòa âm/phối khí ta muốn, nhất là lời ca ta muốn chuyển tải như tôi nói ở trên.
Nếu chúng ta để “Giả” lấn át “Chân”, thì đến một lúc nào đó, nghệ thuật sẽ mất linh hồn của nó, và âm nhạc Thánh ca sẽ không còn là lời cầu nguyện, mà chỉ là một sản phẩm nhân tạo vô cảm. Trong khi Thiên Chúa muốn "lòng thành" hơn "của lễ" của ta muốn dâng Ngài.
Làm nghệ sĩ (nhạc sĩ) là dám trung thực với chính mình. Là dám thổn thức, dám yếu mềm, dám để cảm xúc thật chạm đến điều thiêng liêng. Vì chỉ khi ấy, âm nhạc mới chạm được tới trái tim người nghe, và tới trái tim của Đấng Tạo Hóa.
Tôi tin rằng đây là một đề tài rất đáng để chúng ta cùng suy ngẫm, nhất là trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo (AI) đang từng bước len lỏi vào mọi lĩnh vực của đời sống con người, kể cả những lĩnh vực tưởng như chỉ thuộc về tâm hồn và cảm xúc, như văn chương, thi ca, âm nhạc, hội họa…
Thật ra, viết văn, làm thơ, dệt nhạc, nói chung là làm nghệ thuật, không chỉ là một hành động kỹ thuật, mà là một sự sáng tạo thiêng liêng, một thổ lộ tâm tình, một khát vọng được sẻ chia những rung cảm và khắc khoải sâu kín của con người.
Một tác phẩm nghệ thuật đích thực luôn bắt nguồn từ nội tâm, từ nơi trái tim con người rung lên cùng niềm vui, nỗi buồn, mất mát, hy vọng, và cả những điều không thể diễn tả bằng lời. Chính cảm xúc ấy, mới là linh hồn của nghệ thuật.
Cha xứ của tôi là Linh mục Nguyễn Đức Vượng, cũng là một nhạc sĩ và là hội viên Hội Nhạc Sĩ Công Giáo Việt Nam Hải Ngoại. Thay vì sáng tác nhiều thể loại, ngài chọn chuyên tâm vào một hướng duy nhất: thánh ca về Đức Mẹ La Vang. Suốt hơn 20 năm, cha đã viết gần 50 ca khúc, tất cả đều xoay quanh chủ đề Đức Mẹ.
Người đời có thể hỏi: “Sao không sáng tác đề tài khác cho phong phú hơn ?” Nhưng với ngài, tình yêu dành cho Đức Mẹ La Vang là nguồn cảm hứng bất tận. Chính tình yêu đó, niềm tin đó, đã chảy thành giai điệu. Mỗi ca khúc của vị linh mục đều chứa đựng niềm xúc động thật, không vay mượn, không mô phỏng. Đó là nghệ thuật được sinh ra từ trái tim, từ niềm tin sống động. Cảm xúc ấy không thể “tạo” bằng máy móc, không thể “học” từ dữ liệu. Nó phải được sống, được trải nghiệm và được cầu nguyện.
Ngày nay, công nghệ AI có thể tạo ra nhạc, thậm chí mô phỏng cả giọng ca. Chúng ta không thể phủ nhận sự kỳ diệu của nó. Một bản nhạc được AI tạo ra có thể nghe rất mượt, rất hay, nhưng nhiều bạn tôi đã xác nhận rằng: “nghe qua 3 lần thì không còn cảm xúc nữa”.
Nhiều người, vì tò mò hay vì muốn nhanh chóng có “tác phẩm”, đã lạm dụng AI. Có người dùng nó để soạn nhạc, rồi ký tên mình và chia sẻ với niềm hãnh diện. Nhưng họ quên rằng: nghệ thuật không chỉ là sản phẩm, mà là chứng tích của một tâm hồn.
Một bài thơ hay, một trang văn cảm động, mỗi con chữ, mỗi nốt nhạc, mỗi dấu chấm, phẩy trong văn chương hay trong âm nhạc đều có linh hồn riêng. Nó mang hơi thở của người viết, mang dấu vết của mồ hôi, nước mắt, khổ đau và niềm vui sống, mà không thể được sinh ra chỉ bằng vài cú nhấp chuột hay vài “mệnh lệnh”. Nó phải đi qua từ khối óc và con tim của người, qua quá trình học hỏi (Học từ trường lớp và cả trường đời) qua những năm tháng lắng nghe, cảm nhận, chịu đựng, trau dồi, chiêm nghiệm. Nói một cách khác đó là trải nghiệm, điều mà AI không bao giờ có được.
Nếu con người đánh mất niềm tin vào cảm xúc thật, phó mặc cho công nghệ “sáng tạo thay”, thì sớm muộn gì người nghệ sĩ cũng đánh mất chính mình. Bởi đó không còn là sự sáng tạo, mà chỉ là sự sao chép cơ học, một bản sao vô hồn, không tim, không máu, không nước mắt. Tác phẩm ấy có thể khiến người đọc trầm trồ trong giây lát, nhưng rồi nó tan biến nhanh chóng, vì nó không chạm được vào trái tim người khác.
Tôi nhớ lời một ai đó đã từng nói: “Một bài thơ thật không cần hoàn hảo. Nó chỉ cần thật.”
Quả thật, câu nói ấy giản dị mà thấm thía. Nghệ thuật không cần trau chuốt đến mức vô cảm, mà cần chân thành. Sự chân thành ấy không thể được lập trình, không thể “tải về”. Nó phải được vun đắp bằng đời sống, bằng những rung động thật sự của trái tim người nghệ sĩ. Nghệ thuật, tự bản chất, là tiếng nói của con người hướng đến con người. Nó không chỉ nói lên cái đẹp, mà còn chạm đến chiều sâu nhân bản, nơi mỗi người nhìn thấy một phần của chính mình trong đó.
Tôi rất mong quý văn hữu dù ở bất kỳ lĩnh vực nào; thơ, văn, nhạc hay họa, cũng hãy giữ lấy ngọn lửa sáng tạo và tính trung thực nội tâm của chính mình. Có như thế, nghệ thuật mới là ánh sáng soi tâm hồn, mà không phải chỉ là ánh đèn giả lập, sáng chói mà lạnh lẽo.
Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn quý văn hữu, quý nhạc sĩ, những người đã lắng nghe, đã gửi thư đồng cảm, đã chia sẻ và cùng tôi thao thức trong chủ đề này.
Chúng ta, những người cầm bút, viết từng con chữ, dệt từng nốt nhạc, pha từng gam màu… có thể không chống lại được bước tiến của công nghệ, nhưng ta có thể giữ vững nhân tính trong nghệ thuật, và bảo vệ phần người trong chính mình.
Đừng để công nghệ làm chủ tâm hồn ta. Vì chỉ khi người nghệ sĩ còn cảm xúc thật, còn thao thức, còn đau, còn yêu, còn cầu nguyện, thì tác phẩm ấy mới giá trị.
Văn Duy Tùng
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét