Ảnh minh họa đồng rúp của Nga. AFP - KIRILL KUDRYAVTSEV- Chi Phương
Trong lúc đàm phán hoà bình giữa Nga và Ukraina vẫn tiếp diễn, vấn đề bảo đảm an ninh cho Kiev được các nước châu Âu đặt lên hàng đầu và nỗ lực tìm nguồn tài chính viện trợ cho Ukraina. Các tài sản Nga bị đóng băng hầu hết tại ngân hàng Euroclear, lên đến 190 tỷ euro được coi là chìa khoá giải quyết vấn đề tài chính. Tuy nhiên, liệu việc giải ngân có dễ dàng hay không ? Lãnh đạo của Euroclear đã đe dọa kiện Liên Âu nếu thông quan biện pháp này.
<!>
Tháng 09/2025, nhật báo kinh tế Anh Financial Times tiết lộ kế hoạch của thủ tướng Đức Frederic Merz về việc dùng số tiền này để tạo ra một cơ chế cấp một khoản vay không lãi suất gần 140 tỷ cho Kiev, giúp Kiev mua sắm thiết bị quân sự (không phải để trang trải ngân sách chung của Ukraina).
Nếu như trước đây, nhiều nước do dự thì nay bày tỏ ủng hộ đề xuất dùng số tiền này để tài trợ cho quốc phòng của Ukraina. Ngày 26/11/2025, chủ tịch Uỷ Ban Châu Âu Ursula von der Leyen cho biết sẽ sớm đưa ra một đề xuất mang tính « pháp lý » về việc sử dụng các tài sản của Nga bị đóng băng ở châu Âu. Bà tuyên bố : “Chúng tôi cam kết bảo đảm nhu cầu tài chính của Ukraina vào năm 2026 và 2027, và tôi không tính đến kịch bản bất cứ nước châu Âu nào phải đóng góp đơn độc vào khoản này”.
Châu Âu đang xem xét đến việc chuyển số tiền này để Liên Âu quản lý và cấp một « khoản vay đền bù » (prêt de réparation) cho Ukraina. Khoản vay do các nước châu Âu bảo đảm và chỉ cần hoàn trả khi Nga đã bồi thường cho Ukraina về những thiệt hại trong chiến tranh. Lãnh đạo Đức nêu rõ là « không tịch thu » hoàn toàn khoản vay này, mà chỉ sử dụng làm tài sản thế chấp cho khoản vay, nếu các lệnh trừng phạt của Nga vẫn được gia hạn.
Âu - Mỹ bất đồng về kế hoạch sử dụng tài sản đóng băng của Nga
Trong khi đó, ở phía bên kia bờ Đại Tây Dương, tổng thống Mỹ Donald Trump, hiện đang làm trung gian trong đàm phán giữa Nga và Ukraina, đã đề nghị sử dụng số tài sản Nga bị đóng băng này « để mang lại lợi ích » cho Washington và doanh nghiệp Mỹ. Cụ thể, theo Les Echos, trong bản kế hoạch hòa bình đầu tiên cho Ukraina do Nhà Trắng công bố, ông Trump muốn trích 100 tỷ đô la để đầu tư vào việc tái thiết Ukraina. Hoa Kỳ sẽ nhận được 50 % lãi từ hoạt động này. Thêm vào đó, châu Âu sẽ thêm 100 tỷ đô la để tăng số đầu tư. Số tiền còn lại sẽ được đặt trong quỹ đâu tư chung giữa Nga và Mỹ, nhằm tạo ra lợi nhuận chung. Mặc dù ngoại trưởng Hoa Kỳ Marco Rubio đã nhấn mạnh vào thứ Ba tuần này, rằng châu Âu sẽ là bên quyết định xử lý số tài sản này. Tuy nhiên quyền quyết định vẫn nằm trong tay vị tổng thống bất định Donald Trump.
Phía châu Âu đã mạnh mẽ phản đối đề xuất này, nhất là khi Hoa Kỳ chỉ nắm giữ 1,5 % số tài sản Nga bị đóng băng (5 tỷ euro). Trả lời đài phát thanh Pháp RTL sáng thứ Ba, tổng thống Emmanuel Macron tuyên bố rằng châu Âu là bên duy nhất quyết định việc sử dụng tài sản Nga bị đóng băng ở châu Âu.
Trước viễn cảnh Ukraina có thể cạn kiệt tiền mặt vào tháng Hai năm 2026, tài sản của Nga được cho là một trong những hy vọng cuối cùng cho Kiev. Ủy Ban Châu Âu đã ước tính, dựa trên tính toán của IMF, nhu cầu của Ukraina sẽ lên đến 135,7 tỷ euro trong hai năm tới, gồm cả ngân sách quân sự và dân sự.
Tạo tiền lệ « phá vỡ các chuẩn mực quốc tế »
Tuy nhiên, sử dụng tài sản của Nga bị đóng băng ở châu Âu không hề đơn giản. Hiện hơn 190 tỷ đô la của Nga gồm trái phiếu, tiền mặt, chứng khoán… đang được « bảo quản » nói đúng hơn là bị « mắc kẹt » tại ngân hàng lưu ký Euroclear, không được truy cập, rút hay chuyển nhượng. Trong thời gian bị đóng băng, các khoản lãi thu được từ những tài sản này cũng bị đóng băng, và không trả cho chủ sở hữu gốc.
Giám đốc điều hành Euroclear, bà Valérie Urbain đã nhiều lần lên tiếng phản đối, cảnh báo về những rủi ro của kế hoạch được đánh giá là « phá vỡ các chuẩn mực quốc tế », và tổn hại đến danh tiếng của đồng euro. Trước tiên là rủi ro pháp lý. Trong bài đăng trên báo Le Monde, bà Urbain cảnh báo rằng việc EU sử dụng số tài sản này là bất hợp pháp, và đi ngược lại với luật pháp quốc tế về « chủ quyền tài sản ». « Ngay cả trong Đệ Nhị Thế Chiến, tài sản của các Ngân Hàng Trung Ương cũng không bị tịch thu. » Tiếp theo là nguy cơ làm mất lòng tin thị trường, khiến các đối tác quốc tế của tổ chức này, như Trung Quốc và các nước Ả Rập phải quan ngại. Nếu uy tín suy giảm, thì sẽ có ít đầu tư vào khu vực đồng euro, và điều này sẽ ảnh hướng đến nhiều lĩnh vực trong châu Âu.
Euroclear : "Két sắt" ít được biết đến lưu giữ khối tài sản khổng lồ tại châu Âu
Ít được công chúng biết đến, ngay cả trụ sở của ngân hàng cũng khá kín tiếng, Euroclear không có logo hào nhoáng, nhưng lối ra vào được bảo đảm an ninh chặt chẽ. Euroclear là nơi mà các ngân hàng lớn, ngân hàng trung ương và các quỹ đầu tư quốc tế lớn « gửi gắm » các chứng khoán tài chính, từ trái phiếu, cổ phiếu, cho đến các sản phẩm tài chính khác. Euroclear được đặt tại Bỉ, vì nước này có quy định sở hữu tài sản chặt chẽ, tạp niềm tin lớn cho các ngân hàng trung ương và các nhà đầu tư quốc tế. Nhiều trái phiếu của các chính phủ lớn như Pháp, Đức cũng được lưu ký tại Euroclear.
Nhiệm vụ của định chế này là giúp các ngân hàng, quỹ đầu tư hoặc tổ chức tài chính lớn cất giữ an toàn chứng khoán, và thực hiện cáo giao dịch này an toàn nhanh chóng. Nói cách khác, « kho tiền » này là nơi cất giữ tài sản của các tổ chức lớn, cung cấp cơ chế trao đổi tài sản mà không cần giấy tờ cụ thể.
Thông qua Euroclear, các nhà đầu tư từ bất cứ nước nào, có thể mua bán chứng khoán của nước khác mà không cần thông qua bộ máy pháp lý phức tạp của từng nước. Nếu như trước kia, Euroclear có những hộp bảo mật lưu trữ các giấy tờ giao dịch, thì nay tất cả đã được số hóa, và được lưu trữ tại các trung tâm dữ liệu, bảo mật, trên khắp thế giới. Cơ chế lưu ký của Euroclear được gọi là két sắt của những két sắt. Theo Le Monde, hiện Euroclear đang quản lý số tài sản khổng lồ, lên tới 42 500 tỷ euro, xử lý hơn 330 triệu giao dịch mỗi năm. Số tài sản của Nga bị đóng băng tại đây chỉ chiếm 0,3 %.
Nguy cơ Nga mạnh tay trả đũa
Hơn nữa, định chế tài chính này này cũng có nguy cơ phải đối mặt với các vụ kiện tụng từ phía Nga. Nếu các lệnh trừng phạt được dỡ bỏ, Nga có thể bất cứ lúc nào dùng « quyền hoàn trả tài sản » (droit de restitution). Lúc đó, câu hỏi đặt ra là ai sẽ hoàn lại 140 tỷ euro nếu đã cho Ukraina vay để trả lại cho Nga.
Matxcơva cũng đã trả đũa châu Âu, phong tỏa khoảng 20 đến 40 tỷ euro tài sản của các khách hàng của Euroclear, được lưu giữ tại kho lưu ký ở Nga. Thậm chí Nga có thể mạnh tay tịch thu nhà máy hoặc tài sản của các doanh nghiệp châu Âu. Không chỉ riêng châu Âu, Nhật Bản, Thụy Sỹ, Anh và Mỹ cũng lưu giữ tài sản của Nga, nhưng không đề cập đến việc tịch thu.
Lãnh đạo của Euroclear đã nêu ra khả năng tổ chức này kiện các cơ quan của châu Âu ra tòa, để ngăn chặn hành động của Liên Hiệp Châu Âu, nếu nhận thấy rằng « nghĩa vụ ủy thác » bị đe dọa.
Bỉ, quốc gia đặt trụ sở của Euroclear phản đối mạnh mẽ, bởi lo ngại về những hậu quả pháp lý và tài chính đối với Euroclear và cả uy tín nước này trước các nhà đầu tư. Việc bảo lãnh toàn bộ khoản vay, lên tới 140 tỷ euro, là một gánh nặng không nhỏ với Bỉ, tương đương với 22 % GDP của nước này. Nhà kinh tế người Pháp Sébastien Laye, trên mục ý kiến của báo Journal du Dimanche đã chỉ trích đề xuất của châu Âu mang « tính chính trị », bất chấp rủi ro đối với thị trường chung châu Âu.
Trong số hơn 190 tỷ euro tài sản của Nga bị đóng băng, 90 % trong số đó thuộc Ngân Hàng Trung Ương Nga. Theo kinh tế gia, việc tịch thu tài sản của một ngân hàng trung ương nước ngoài sẽ khiến các nước, đặc biệt là ở Nam bán cầu, lo ngại rằng tài sản của họ trong các ngân hàng châu Âu có thể bị tịch thu trong tương lai. Khiến dòng đầu tư vào thị trường đồng euro dần suy giảm. Đây cũng là một hành động chưa có tiền lệ, đi ngược lại nguyên tắc « miễn trừ chủ quyền quốc gia », khi dùng một biện pháp cưỡng chế pháp lý, để tước bỏ quyền sở hữu của một quốc gia.
Kế hoạch B
Trước những quan ngại này, Ủy Ban Châu Âu cũng đang lập ra một kế hoạch B, theo Le Figaro : Xây dựng một khoản vay chung châu Âu. Thế nhưng, con ngựa bất kham Hungary, vốn hoàn toàn ủng hộ kế hoạch Donald Trump, đang lấy bê bối tham nhũng tại Ukraina để biện minh cho việc từ chối cung cấp bất kỳ khoản hỗ trợ tài chính nào cho Kiev. Theo nhật báo kinh tế Les Echos, lựa chọn này sẽ tốn kém hơn, vì sẽ phải trả lãi, nhưng ít rủi ro hơn, khi không phải xét đến những điểm không chắc chắn khi sử dụng tài sản của Nga, hoặc những nguy cơ tố tụng pháp lý của Nga chống lại Euroclear. Châu Âu cũng có thể sử dụng khoản lãi thụ động thu được từ tài sản đóng băng của Nga, ước tính lên đến 3 tỷ euro, để hỗ trợ Ukraina và không phải lo lắng về những vấn đề pháp lý.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét