Từ đầu hè đến nay, Canada đã phải đương đầu với một trong những mùa cháy rừng tàn khốc nhất trong nhiều thập niên. Theo Global News và Canadian Wildland Fire Information System (Hệ thống thông tin cháy rừng Canada), tính đến ngày 19 tháng 7, hơn 5.7 triệu hecta (14.1 triệu mẫu Anh hay 51.6 triệu mét vuông) đã bị thiêu rụi. Các đám cháy, do hạn hán kéo dài, nhiệt độ kỷ lục và sét đánh, đã thiêu rụi một khu vực rộng gấp đôi tiểu bang Vermont (Hoa Kỳ), khiến nhiều cộng đồng phải di tản, phẩm chất không khí xuống thấp, thậm chí làm căng thẳng… quan hệ quốc tế.
<!>
Manitoba, Saskatchewan và British Columbia là ba tỉnh bang chịu thiệt hại nặng nề nhất. Manitoba đã phải hai lần tuyên bố tình trạng khẩn cấp, lần thứ hai là vào ngày 10 tháng 7. Cuộc khủng hoảng, do biến đổi khí hậu làm trầm trọng thêm, đã thử thách khả năng phục hồi của Canada và làm nổi bật thách thức trong việc quản lý các khu rừng boreal (còn gọi là rừng taiga) rộng lớn, xa xôi.
Thực ra thì chưa phải đến hè mới cháy, mùa cháy rừng năm nay bắt đầu sớm hơn. Chỉ mới giữa tháng Năm, hơn 160 đám cháy đã bùng lên tại Manitoba, Saskatchewan, Ontario và đông bắc British Columbia. Đến tháng 6, con số các đám cháy leo thang với nguyên nhân sét đánh. Theo khoa học gia về cháy rừng Lori Daniels, sét là nguyên nhân gây ra ít nhất một nửa số vụ cháy rừng ở Canada—khiến các đám cháy bùng phát ở những khu vực xa xôi, khó đến. Tại Manitoba, 2.5 triệu mẫu Anh bị thiêu rụi. Trung tâm Cháy rừng Prince George ở British Columbia báo cáo mất gần 7,000 km2 rừng kể từ tháng 6, với dự báo 30% diện tích rừng của khu vực có thể bị thiêu rụi vào cuối năm.
Tính đến thứ Sáu 19 tháng Bảy, đã có 561 đám cháy đang bùng phát, trong đó có 69 đám được coi là ngoài tầm kiểm soát.
Nhưng con số này có thể còn tăng. Các giới chức cho biết nguy cơ cháy rừng thường tăng trong suốt tháng Tám và họ dự đoán nhiệt độ sẽ cao hơn bình thường ở hầu hết các khu vực trên cả nước vào tháng tới.
Sebastien Chouinard, giám đốc điều hành tại trung tâm khí tượng Canada, cho biết:
- “Điều này phù hợp với các dự báo về biến đổi khí hậu, cho thấy 5 năm tới sẽ ấm hơn so với những gì chúng ta thường thấy”.
Bộ trưởng Quản lý Khẩn cấp Eleanor Olszewski phát biểu trong bản cập nhật của chính phủ liên bang về mùa cháy rừng hiện tại của Canada:
-“Chúng tôi luôn lo ngại”, cho biết “sự an toàn của người dân Canada luôn là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi”.
Tháng 8 cũng được dự đoán sẽ mang lại lượng mưa thấp hơn bình thường cho vùng Đồng cỏ (Prairies), tỉnh bang British Columbia và vùng các tỉnh ven Đại tây dương (Maritimes).
Hơn 530 lính cứu hỏa từ Úc, New Zealand, Costa Rica, Mexico và Hoa Kỳ đã có mặt tại Canada để giúp tay chống chọi với các đám cháy.
Có người đốt hay do biến đổi khí hậu?
Vụ cháy rừng mới nhất British Columbia, bùng lên ở Alexandra Bridge Provincial Park trong vùng Fraser Canyon từ thứ Sáu tuần trước được cho là có nguyên nhân do con người gây ra.
Nhiều tuyên bố trên mạng xã hội – được chia sẻ hàng ngàn lần, đã quy nguyên nhân gây ra cháy rừng là do đốt phá và cho rằng biến đổi khí hậu không liên quan đến mùa cháy rừng bất thường năm nay.
Một số trên Instagram, Facebook và X, trước đây là Twitter – dẫn dữ liệu từ chính quyền Manitoba cho thấy phần lớn các vụ cháy rừng xảy ra trong năm nay tại tỉnh bang này là “do con người gây ra”. Các bài đăng trên các mạng đó tiếp tục lập luận rằng truyền thông và chính phủ liên bang đang sai lầm khi quy nguyên nhân gây cháy rừng là do biến đổi khí hậu. Một số bài đăng cũng dẫn một bản đồ dường như cho thấy vị trí các vụ cháy rừng đang diễn ra ở Bắc Mỹ, với chú thích:
- “Có thể nói rằng mùa đốt phá đã đến rồi.”
Mặc dù các tỉnh bang đã phát giác phần lớn các vụ cháy rừng trong mùa này là do con người gây ra, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy chúng được cố ý gây ra, và các chuyên viên về cháy rừng cho rằng các đám cháy là kết quả của sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm thời tiết khô nóng do biến đổi khí hậu.
Theo dữ liệu của Manitoba, tính đến ngày 9 tháng 6, tỉnh bang này đã báo cáo rằng 103 trong số 116 vụ cháy rừng được ghi nhận là do con người gây ra.
Báo cáo không giải thích rõ ý nghĩa “do con người gây ra”, nhưng trong một cuộc họp báo ngày 9 tháng 6, các viên chức phụ trách cháy rừng cho biết có thể có nhiều nghĩa. Họ nói rằng “do con người gây ra” không nhất thiết có nghĩa là đốt. Trong số các nguyên nhân loại đó có việc sử dụng máy móc và phương tiện cơ giới, hoặc lỗi của con người, chẳng hạn như thuốc lá hoặc không dập tắt lửa trại.
Kristin Hayward, Phụ tá bộ trưởng Conservation Officer Service and Manitoba Wildfire Service, không tin rằng “có người cố tình gây ra hỏa hoạn trên diện rộng”. Bà nói “phần lớn những gì chúng ta thấy là các đám cháy bắt đầu do sự bất cẩn… Nó có thể chỉ là một tai nạn tình cờ hoặc ngẫu nhiên đối với một hoạt động mà ai đó cảm thấy an toàn vào thời điểm đó.”
Thí dụ như cảnh sát cho biết người bị buộc tội trong vụ án đó đã bắt đầu một vụ đốt có kiểm soát (controlled burn) nhưng nhanh chóng mất kiểm soát.
Một nghi phạm khác đã bị buộc tội sau khi vụ đốt rừng có kiểm soát của anh ta gây thiệt hại cho một ngôi nhà và thiêu rụi một nhà kho, nhưng đã được dập tắt trước khi nó có thể gây ra thêm thiệt hại.
Nhiều vụ cháy ở Manitoba vẫn đang được điều tra, với việc Cảnh sát RCMP cho biết họ đã bắt giữ ba vụ trong mùa cháy rừng này vì tội phóng hỏa – một trong số đó đã tạo ra một đám cháy lan rộng hơn 80 ha.
Ba thiếu nữ đã bị bắt sau khi gây ra một đám cháy cỏ, dẫn đến hư hại một số hàng rào và lan đến một số ngôi nhà trước khi được dập tắt.
Cảnh sát cho biết họ cũng đang điều tra một vụ trong đó họ tìm thấy một bình xịt được chế tạo thành bom lửa tự chế được ném vào rừng, gây ra một đám cháy rừng nhưng cuối cùng đã được dập tắt.
Trong khi nhiều người phàn nàn trên diễn đàn X bày tỏ sự thất vọng, có người cáo buộc chính phủ bỏ qua việc đốt có kiểm soát (họ dẫn một e.mail năm 2024 (chưa được xác minh) về việc các biện pháp này bị hủy bỏ trước vụ cháy rừng Jasper), Bộ Môi trường và Biến đổi Khí hậu Canada vẫn nhấn mạnh vai trò của biến đổi khí hậu.
Cộng đồng trong nguy hiểm
Những hình ảnh và thông tin về cuộc di tản của thị trấn Flin Flon hồi giữa tháng Sáu trên truyền hình, báo chí chỉ cho thấy một phần của những gì đang diễn ra, và một số trong số những người dân Canada đang gặp khó khăn.
Thị trấn Flin Flon có 5 ngàn dân của Manitoba, đã trở thành biểu tượng của cuộc khủng hoảng. Vào ngày 12 tháng 6, khi một đám cháy, bắt đầu gần Creighton (Saskatchewan), lan sang Manitoba, truyền hình tràn ngập hình ảnh các đội trực thăng chiến đấu với ngọn lửa trong khi cư dân thị trấn được di tản.
Năm ngàn dân của Flin Flon chỉ là một phần của hàng chục ngàn người đã phải di tản vì cháy rừng. Tính đến giữa tháng 7 năm 2025, hơn 33,400 người đã phải di tản do cháy rừng trên khắp Canada, chính yếu ở Manitoba, Saskatchewan và Alberta. Chỉ riêng Manitoba đã có khoảng 17,000 người, với những đợt di tản lớn tại các cộng đồng như Flin Flon, Pimicikamak Cree Nation và Garden Hill First Nation. Ở Saskatchewan là khoảng 15,000 người, và ở Alberta đã có hơn 1,400 người phải di tản. Những con số này phản ánh cuộc di tản bằng đường hàng không lớn nhất trong lịch sử Canada, với những nỗ lực đang diễn ra có sự tham gia của quân lực Canada và các cơ quan khác.
Flin Flon là thị trấn của một cộng đồng không phải người bản địa (non-Indigenous community). Họ đã phải chịu đựng những gián đoạn trong cuộc sống, nhưng tác động của những gián đoạn vẫn ít nghiêm trọng hơn so với các cộng đồng người bản địa.
Các cộng đồng bản địa ở Canada đã bị ảnh hưởng nặng nề hơn nhiều do phải đương đầu với những thách thức đáng kể do vị trí địa lý, kiến trúc hạ tầng hạn chế và sự phụ thuộc vào đất đai cho các hoạt động văn hóa và kinh tế.
Khoảng 80% cộng đồng thổ dân Canada sinh sống trong hoặc gần các khu rừng thường xuyên bị cháy. Nơi sinh sống thường là các vị trí cô lập, nằm ngoài phạm vi quản lý của lực lượng cứu hỏa địa phương, khiến các nỗ lực ứng phó và phục hồi chậm trễ.
Thêm vào đó, việc rừng mất do cháy đã làm gián đoạn các hoạt động truyền thống của người bản địa như săn bắn, đánh cá và hái lượm, vốn rất quan trọng đối với nguồn lương thực, văn hóa và tinh thần. Điều này dẫn đến thiệt hại kinh tế và những hệ quả về sức khỏe tâm thần, trong đó có chứng solastealgia – đau khổ do biến đổi môi trường.
Tại miền bắc Ontario, cộng đồng Người Bản địa Pikangikum ở trong tình trạng nguy cấp. Hôm 13 tháng 7, cộng đồng này bị cúp điện hơn 24 tiếng, buộc phải di tản những cư dân dễ bị tổn thương, bao gồm người già và người có vấn đề sức khỏe. Các đám cháy cách khu định cư chỉ vài cây số khiến không khí ngập khói mù dày đặc, hăng hắc. “Cứ như thở qua ống khói,” Mary Kakegamic, một y tá địa phương nói trong lúc tổ chức di tản. “Có những ngày không thấy mặt trời, và bọn trẻ con ho liên tục.”
Y tế Canada kêu gọi cư dân uống đủ nước và hạn chế hoạt động ngoài trời, nhưng với nhiều người, rời đi là lựa chọn duy nhất. Hơn 4,500 người từ các cộng đồng Người Bản địa ở tây bắc Ontario, bao gồm Garden Hill và Red Lake, được chuyển đến các nơi tạm trú ở Winnipeg và Thunder Bay.
Sở Cháy rừng Manitoba báo cáo 130 đám cháy đang hoạt động tính đến ngày 19 tháng 7, vượt xa mức trung bình mùa là 201.
Xích mích vì cháy rừng!
Có lửa thì có khói. Khói cháy rừng lại dầy đặc và rộng. Khói gặp gió thì bay đi. Gió thổi hướng nào, khói bay về hướng đó, chẳng có cách gì lái được hướng gió cả.
Về phía nam, hơn hai tuần lễ đầu tháng Bảy, Toronto đã có cảnh báo khói, có ngày phẩm chất không khí ở thủ đô Ottawa và thủ phủ Toronto đã xuống tới mức thê thảm nhất thế giới.
“Cuốn theo chiều gió” về phía đông nam, khói từ các vụ cháy rừng không dừng ở biên giới mà bay xuống sâu hơn, đến các tiểu bang Mỹ như Minnesota, Wisconsin, Michigan và Illinois.
Hồi năm 2023, với đợt cháy rừng lớn nhất lịch sử quốc gia, khói từ Canada cũng xuôi về phương Nam như thế.
Ngày đó, trên Fox News, nhà bình luận Jesse Watters của chương trình Watters World đòi Canada…bồi thường vì “Canada thả một quả bom khói vào chúng tôi. Đầu tiên, Trung Quốc tấn công chúng tôi bằng virus, sau đó Canada tấn công chúng tôi bằng bom khói.”
Dân biểu MAGA Marjorie Taylor Green nói trên diễn đàn Twitter (bây giờ là X):
- “New York has the worst air quality in history due to wild fires from Climate Cult Canada” (New York có phẩm chất không khí tồi tệ nhất trong lịch sử do cháy rừng từ (tà) Giáo phái Khí hậu Canada).
Năm nay, hôm 9 tháng 7, sáu dân biểu Cộng hòa Mỹ, do Pete Stauber của Minnesota đứng đầu, gửi thư cho đại sứ Canada, Kirsten Hillman, yêu cầu có hành động để ngăn khói trôi về phía nam.
Thư viết rằng họ “thay mặt cho các cử tri” của họ, là “những người đã phải chịu đựng khói cháy rừng Canada ngột ngạt bao trùm không khí vào đầu mùa hè” vào cái thời điểm “dành thời gian ngoài trời, giải trí, tận hưởng thời gian bên gia đình và tạo ra những kỷ niệm mới, nhưng khói cháy rừng này khiến tất cả những điều đó trở nên khó khăn.” Các vị dân biểu Hoa Kỳ chỉ trích “sự thiếu quản lý rừng chủ động” của Canada và ngầm ý rằng nguyên nhân cháy là do có người đốt.
Thủ hiến Manitoba Wab Kinew đáp trả, “Tôi đã bắt tay những người lính cứu hỏa Mỹ ở miền bắc Manitoba, những người đang giúp đỡ chúng tôi. Tôi muốn thách thức những người đang săn đón xe cứu thương trong Quốc hội Hoa Kỳ hãy làm điều tương tự, và lắng nghe những người hùng cứu hỏa Mỹ đang có mặt ở đây — họ yêu mến tỉnh bang của chúng tôi đến nhường nào.”
Ông Kinew nói:
- “Chúng tôi đang chiến đấu cho cộng đồng, không phải tranh luận về kế hoạch mùa hè”.
Bà Lori Daniels, một nhà khoa học về cháy rừng tại khoa Khoa học Lâm nghiệp và Bảo tồn của Đại học British Columbia nói:
- “Khói thổi cả hai chiều qua cái biên giới đó.”
Đúng vậy, gần đây nhất, khói từ các vụ cháy rừng ở California và tiểu bang Washington đã trôi dạt về phía bắc, ảnh hưởng đến phẩm chất không khí ở miền Tây Canada.
Phát ngôn viên đại sứ quán Canada, Tarryn Elliott, khẳng định Canada rất nghiêm túc trong việc ngăn cháy rừng.
Thiệt hại cho dân
Cháy rừng gây thiệt hại cho cư dân. Tại Saskatchewan, 15,000 người được di tản trong tháng 5 và 6, với các cộng đồng phía bắc như Beauval và Denare Beach tuyên bố tình trạng khẩn cấp do hạn hán và thiệt hại cháy rừng. Theo CTV News, ở British Columbia, khu vực Fort Nelson, có hàng ngàn người phải di tản, dù một số đám cháy đã được “kiểm soát” vào ngày 19 tháng 7.
Tại Winnipeg, khói buộc hủy các sự kiện ngoài trời do phẩm chất xuống thấp. Bộ Môi trường Canada khuyên dùng mặt nạ N-95 và máy lọc không khí HEPA. Trên CBC News ngày 7 tháng 6, bác sĩ chuyên khoa hô hấp Shawn Aaron cảnh báo về nguy cơ hen suyễn và tim mạch, gọi khói cháy rừng là “khủng hoảng y tế công cộng”. Toronto và vùng Greater Toronto đối mặt với thách thức tương tự, với đợt nóng làm trầm trọng thêm tác động của khói. Các cộng đồng bản địa, thường ở vùng xa xôi, chịu ảnh hưởng không cân xứng. Bộ trưởng Lâm nghiệp British Columbia, Ravi Parmar, công bố đầu tư vào lực lượng cứu hỏa quanh năm và biện pháp “đốt theo văn hóa” (cultural burning, giống như đốt có kiểm soát) của người bản địa. Ông nói:
- “Chúng tôi đang học hỏi từ kiến thức truyền thống.”
Tác động môi trường và kinh tế
Cháy rừng gây ra thiệt hại rất lớn cho môi trường. Hai triệu rưỡi mẫu Anh bị thiêu rụi ở Manitoba trong mùa cháy rừng năm nay đã lập một kỷ lục mới. Vùng đông bắc British Columbia mất 10% diện tích rừng trong hai năm, vượt qua sáu thập niên trước.
Các nhà khoa học liên kết mùa cháy dữ dội với biến đổi khí hậu, khi Canada nóng lên nhanh gấp đôi mức trung bình toàn cầu. Hạn hán kéo dài bất chấp mưa nhỏ, với độ ẩm đất thấp ở Prairies và B.C. Viện Khí hậu Canada dự báo chi phí liên quan đến khí hậu từ 1,890–2,300 đô la mỗi gia đình mỗi năm vào năm 2050.
Về kinh tế, cháy rừng làm gián đoạn cuộc sống và sinh kế. Vụ cháy rừng Jasper (Alberta) năm 2024 gây thiệt hại 880 triệu đô la, và năm 2025 thiệt hại có thể tương tự. Các khu vực du lịch như Jasper và Fort Nelson chịu thiệt hại khi khói và di tản khiến số du khách giảm. Chính phủ phân bổ quỹ phục hồi, nhưng chi phí tái thiết dài hạn vẫn không chắc chắn. Hiến chương cháy rừng G7 tháng 6 hứa hẹn hợp tác toàn cầu, nhưng Canada chịu chi phí cứu trợ trước mắt.
“Chúng ta đang chiến đấu với chính thiên nhiên”
Vẫn còn cháy, và sẽ còn những đám cháy mới bùng lên mặc dù lực lượng cứu hỏa đã dồn hết sức lực.
Bà Emily Baker, một phụ tá thông tin về cháy rừng của Cơ quan Cháy Rừng BC (BC Wildfire Service) nói:
- “Chúng ta đang chiến đấu với chính thiên nhiên.”
Lính cứu hỏa quốc tế từ Úc, Nam Phi, Alaska và Oregon đã đến Manitoba để tiếp tay. Dịch vụ Cháy rừng British Columbia sử dụng bản đồ AI, trong khi trực thăng và máy bay chữa cháy nhắm vào các đám cháy như cháy Lower Fishing Lake ở Saskatchewan (555,359 hecta) và cháy Bird River ở Manitoba (234,390 hecta).
Trung tâm Cháy rừng Liên ngành Canada báo cáo 520 đám cháy đang hoạt động vào ngày 19 tháng 7, với 155 đám cháy ngoài tầm kiểm soát.
Cháy rừng không chỉ xảy ra ở Canada mà là một khủng hoảng toàn cầu, ảnh hưởng đến hàng chục quốc gia trên gần như mọi lục địa. Điểm khác biệt là tần suất, cường độ, nguyên nhân và khả năng đối phó.
Canada có một trong những diện tích rừng lớn nhất thế giới (rừng phương bắc- boreal/taiga), khiến quốc gia này trở thành nơi đặc biệt dễ bị tổn thương.
Đỗ Quân
(tổng hợp)
Thân mến
TQD
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét