Nhiệm vụ của hệ thống miễn dịch là chiến lược ngăn chận, phát hiện và tiêu diệt những vi thể ngoại xâm. Khi phát hiện những vi thể đột nhập cơ thể, hệ thống miễn dịch sẽ: 1) nhất thời đối phó bằng hàng phòng vệ bẩm sinh, 2) tung ra kháng thể đến bao vây ngăn vi thể ngoại xâm phát triển, 3) điều động những tế bào quân đội đến thanh lọc chiến trường và, 4) ghi nhớ hình dạng của vi thể lạ nếu chưa từng thấy qua. Từ lúc phát hiện ra vi thể lạ đến lúc có đủ thực lực để đối phó với chúng, cơ thể thường tốn mất chừng 1, 2 tuần lễ, có khi quá trễ để chống cự nếu những vi thể độc hại sinh sản quá nhanh. Tuy nhiên nếu những vi thể ngoại xâm đã từng được biết qua, cơ thể đã có sẵn phương án ghi nhớ và đội phòng thủ được lập tức tung ra.
Nói thêm về virus. Khác với vi khuẩn (bacteria) là một đơn bào, virus không phải là một tế bào. Vi khuẩn sinh sản bằng cách tự phân đôi tế bào sau khi sao chép ra thêm 1 bản DNA của nó. Trái lại, virus không tự sinh sản được. Virus chỉ có DNA hoặc RNA bao bọc bởi 1 hoặc 2 lớp vỏ. Trường hợp Covid-19, SARS-CoV-2 không có DNA mà chỉ có RNA bọc bởi 1 lớp vỏ chất béo mang nhiều 'gai' (spikes) như mọi người đã biết. Virus không ở dạng sinh sống mặc dầu nó vẫn còn hoạt động. Nghĩa là, thí dụ như có một số virus dính trên mặt bàn, nắm cửa, sau một thời gian, con số này chỉ có thể giảm đi chớ không thể nào tăng lên. Vì vậy, "sạch" hay "dơ" dưới mắt con người thật ra vô nghĩa với virus. SARS-Cov-2 không thể phát triển trong rác rưởi nhưng chính ở trong cơ thể và có thể tồn tại trong chất thải của con người.
Như vậy virus 'sinh sản' bằng cách nào? Đó là do cơ thể chủ (host) bị nó chiếm đóng sinh sản ra chúng. Trường hợp SARS-Cov-2, cơ thể chủ là con người. Nói một cách khác, bộ phận sản xuất trong tế bào của cơ thể bị virus 'cướp' đi để sản xuất cho nó. Sau khi xâm nhập, virus bám vào tế bào rồi thả RNA (hoặc DNA) của nó ra. Vì RNA là bản chỉ dẫn cách chế tạo ra vi thể đó, tế bào của con người theo đó mà tạo ra một số virus mới. Virus mới tạo ra sẽ chiếm đóng những tế bào khác, cứ thế tiếp tục. Tế bào bị virus xâm chiếm trở thành tế bào 'bịnh', nếu không bị hệ thống miễn dịch tiêu diệt thì cũng chỉ làm hại cho cơ thể.
Nói thêm là, vì SARS-CoV-2 chỉ có RNA, khi sinh sản dễ bị lỗi hơn loại có DNA. Khi bị lỗi, virus mới sinh không hoàn toàn giống hệt virus nguyên thủy. Đây là virus biến dạng như vài loại SARS-CoV-2 biến dạng ở Anh quốc, Phi châu, v.v...
Cách hữu hiệu nhất để tiêu diệt virus sinh bệnh là dùng hệ thống đề kháng miễn dịch của cơ thể. Khi không còn có nơi giúp chúng sinh sản thì chúng sẽ bị tận diệt. Chiến lược của hệ thống miễn dịch được coi là chiến lược nhận diện. Thuốc chủng, vaccine, là chất liệu để tạo ra hoặc mang hình dạng virus cho hệ thống miễn dịch tập trận đề kháng, chống cự, nhưng không gây ra bệnh thực thụ. Sau đó, nếu gặp virus thật thì cơ thể đã biết cách lập tức đối phó.
Cách truyền thống để chế tạo vaccine là dùng virus thật, làm cho chúng chết hoặc tê liệt (disabled/inactivated/attenuated). Cách này đơn giản nhưng có vài bất lợi như là sản xuất dung lượng lớn không được nhanh chóng. Kế đến là có khả năng (mặc dù rất nhỏ) virus trong vaccine bỗng dưng bùng dậy và gây ra bệnh thật. Chỉ có vài công ty bào chế vaccine loại này cho Covid-19, trong đó có Sinovac ở Trung quốc.
Đa số các công ty dược phẩm dùng phương pháp tân tiến để chế tạo vaccines cho Covid-19. Các công ty này đặt căn bản là đám gai trên lớp vỏ của SARS-CoV-2 để hệ thống miễn dịch tập trận. Hiện nay, chỉ có vài loại vaccines được kể đến, nói riêng ở Bắc Mỹ là:
- Pfizer và Moderna. Hai công ty này dùng cùng một nguyên tắc dù chi tiết có chút khác biệt. Họ lấy phần RNA tạo các đám gai trên lớp vỏ của SARS-CoV-2, kết hợp chuỗi RNA này vào những hạt nano mỡ (lipid nanoparticles). Khi vào trong tế bào, chuỗi RNA này sẽ chiếm cứ vào bộ phận sản xuất và tạo ra một đám gai của virus (chứ không tạo ra nguyên cả virus để sinh bệnh). Hệ thống miễn dịch sau đó phát hiện ra đám gai, hình thể ngoại xâm, nên bắt đầu bày trận.
- Johnson & Johnson (còn gọi là Janssen vaccine). Tương tự như Pfizer và Moderna nhưng họ cải biến RNA sinh gai này thành DNA. Khi vào trong cơ thể, nhân của tế bào sẽ chuyển dịch DNA thành lại RNA và chu trình sẽ giống như vừa nói trên. Vì DNA bền bỉ hơn RNA, vaccine của Johnson & Johnson tương đối dễ bảo quản và phân phối hơn so với Pfizer và Moderna.
- AstraZeneca. Họ cũng biến cải đoạn RNA sinh gai thành 1 lọn DNA. Lọn DNA này được cấy lên 1 loại virus gây bệnh cảm cho khỉ nhưng vô hại cho con người. Hơn nữa, virus này đã bị 'khử' mất đi tính sinh sản. (Vector-based) Virus cảm sẽ chuyên chở lọn DNA sinh gai của SARS-CoV-2 vào tế bào. Sau đó quá trình xảy ra tương tự như nêu trên. AstraZeneca rất dễ để bảo quản, thích hợp cho những vùng kém phương tiện.
- Novavax. Khác với 3 loại vừa kể trên, Novavax không mang RNA/DNA vào cơ thể con người. Thay vì vậy, lọn DNA sinh gai được cài vào tế bào sâu bọ của loài bướm đêm (moth). Tế bào của sâu bọ sẽ sinh ra những đám gai của SARS-CoV-2. Sau đó, họ gặt hái đám gai này, kết hợp chúng vào những hạt nano (subunit recombinant) để giả dạng như virus SARS-CoV-2. Khi vào cơ thể con người, những vi thể này trông giống như virus gây bệnh Covid-19 để hệ thống miễn nhiễm tập trận, nhưng thật sự chúng hoàn toàn vô hại.
Có một số người lo ngại về vaccines. Một trong những lý do đó là RNA/DNA có thể kết hợp với DNA của con người như trường hợp GMO (genetically modified organisms), có thể biến con người thành quái dị. Theo các nhà bác học thì điều này không thể xảy ra. Một lý do khác là chẳng biết (vector) virus dùng chuyên chở DNA/RNA, dù đã được kềm chế thành vô hại cho con người, nhưng rồi có thể gây phản ứng nào ngoài dự tính hay không. Một điều quan ngại khác là như Johnson & Johnson và AstraZeneca dùng tế bào của bào thai hỏng từ con người để bào chế vaccine. Những người chống phá thai, đáng kể là giới Kitô hữu, thường chống đối phương cách này. Tuy nhiên giáo hội Vatican đã chuẩn thuận phương cách dùng bào thai này vì ích lợi chung cho nhân loại.
Nhìn kỹ lại, Novavax không gặp những vấn đề như dùng bào thai con người, hoặc tiêm RNA/DNA hay virus lạ nào vào cơ thể. Vaccine này chỉ chứa 1 đám giả dạng virus, đám gai phô trương kia là do tế bào của sâu bọ chứ không phải tế bào trong cơ thể con người làm ra. Novavax, nếu được xác nhận là có hiệu quả cao, có thể được xem là bào chế vaccine theo phương pháp hoàn hảo nhất cho đến giờ.
Cuối cùng, có nên chọn lựa, chờ đợi vaccine theo ý muốn hay không là tùy người. Hai loại vaccine Pfizer và Moderna hiệu quả suýt soát nhau 95% và 94%. Johnson&Johnson đang nộp đơn xin FDA Hoa Kỳ cấp giấy phép xử dụng, vaccine này chỉ gần chích một liều thôi.
Ng.
..............................................................................................................
Tại sao liều vaccine COVID-19 thứ hai lại có tác dụng phụ dữ dội hơn?
Hình minh họa. (Chụp màn hình video kansascity.com)
2,317
Bài: Kelly Hayes/Fox6
Khi chiến dịch tiêm chủng chống lại COVID-19 tiếp tục và nhiều người được tiêm liều thứ hai, nhiều người đã báo cáo rằng nó gây ra các phản ứng phụ dữ dội hơn so với liều đầu tiên. Nhưng các chuyên gia vaccine cho rằng tin tức này là bình thường và được mong đợi.
Tiến Sĩ Williams Moss, nhà dịch tễ học và giám đốc điều hành của Trung tâm Tiếp cận Vaccine Quốc tế tại Johns Hopkins cho biết: “Đó là một dấu hiệu cho thấy hệ thống miễn dịch của bạn đang hoạt động.”
Cho đến nay, hơn 35 triệu vaccine đã được sử dụng ở Mỹ, và gần 7 triệu đã được tiêm liều thứ hai và cũng là liều cuối cùng, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ .
Các tác dụng phụ do vaccine đang được sử dụng ở Mỹ, do Moderna và Pfizer-BioNtech phát triển, là những dấu hiệu bình thường mà cơ thể bạn đang xây dựng sự bảo vệ. CDC cho biết dự kiến sẽ có các triệu chứng giống như cúm và có thể bao gồm sốt, ớn lạnh, nhức đầu, đau cơ và mệt mỏi. Một số có thể bị đau và sưng ở cánh tay tại vị trí tiêm. Tất cả các tác dụng phụ sẽ biến mất trong vài ngày.
Trong các thử nghiệm vaccine cho Moderna và Pfizer, các tác dụng phụ xảy ra thường xuyên hơn sau liều thứ hai. Tiến Sĩ Moss cho biết một số có thể đã giảm thiểu hoặc không có triệu chứng từ liều đầu tiên, nhưng sẽ cảm thấy tác dụng phụ sau liều thứ hai vì hệ thống miễn dịch của họ đã sẵn sàng – dẫn đến phản ứng viêm dữ dội hơn ở lần thứ hai.
Những người sử dụng V-safe, công cụ báo cáo tác dụng phụ của vaccine của CDC, đã báo cáo nhiều tác dụng phụ hơn trong vòng một tuần kể từ khi tiêm mũi thứ hai, so với lần đầu tiên.
Mark Sussman, người gần đây đã tiêm liều thứ hai của vaccine Moderna, cho biết anh cảm thấy ốm trong khoảng một ngày rưỡi.
Sussman mô tả với FOX 5 DC, vài ngày sau khi nhận được mũi tiêm thứ hai: “Ớn lạnh, khó thở, đau cơ.” Sussman nói thêm rằng đó không phải là một “cơn cúm toàn phát”, nhưng các tác dụng phụ vẫn tồn tại trong khoảng 36 giờ.
Nhưng không phải ai cũng cảm thấy tác dụng phụ. Mẹ của Sussman gần đây cũng đã tiêm liều thứ hai của vaccine Pfizer và cảm thấy ổn.
Vaccine COVID-19 hoạt động như thế nào và tại sao chúng ta cảm thấy tác dụng phụ?
Vaccine Pfizer. (Hình: sciencemag.org)
Có những protein đột biến trên bề mặt của SARS-CoV-2, loại vi rút gây ra COVID-19, đây là chất quan trọng để vi rút liên kết với các tế bào của cơ thể và nhân lên. Tất cả các vaccine COVID-19 được phát triển đều có tác dụng tạo ra phản ứng miễn dịch chống lại protein đột biến, chủ yếu thông qua các kháng thể.
Các loại vaccine Moderna và Pfizer đang được quản lý ở Hoa Kỳ là vaccine mRNA. Các nhà khoa học đã nghiên cứu công nghệ mRNA trong hơn một thập kỷ.
Thay vì tiêm virus, Moss giải thích rằng vaccine mRNA hoạt động bằng cách tiêm một “công thức” cho protein đột biến, hoặc mã di truyền, khiến các tế bào tạo ra protein đột biến.
Ông nói: “Thông qua cơ chế đó, các tế bào của chính chúng ta sản xuất ra protein đột biến, sau đó hệ thống miễn dịch của chúng ta sẽ nhìn thấy protein kia và nhận ra nó là ngoại lai”.
Phản ứng miễn dịch này được biết đến rộng rãi là tình trạng viêm, có thể dẫn đến các tác dụng phụ như đỏ, sưng và đau tại chỗ tiêm. Nó cũng có thể có nghĩa là một phản ứng toàn thân rộng hơn trong cơ thể, chẳng hạn như sốt, nhức đầu, đau cơ, đau khớp hoặc mệt mỏi.
Moss nói: “Một số điều xảy ra liên quan đến chứng viêm, nhưng đó thực sự là một dấu hiệu cho thấy hệ thống miễn dịch của chúng ta đang nhận ra rằng có một protein lạ trong cơ thể chúng ta và đang chuẩn bị để chống lại nó và loại bỏ nó.”
Tại sao một số có thể cảm thấy nhiều tác dụng phụ hơn sau liều thứ hai?
Vaccine Moderna. (Chụp màn hình video wmur.com)
Là một phần của phản ứng miễn dịch của cơ thể, nó xây dựng các tế bào nhớ được gọi là tế bào T và tế bào B. Nếu một virus hoặc chất lạ xâm nhập vào cơ thể chúng ta một lần nữa, chẳng hạn như liều thứ hai của vaccine mRNA, đó là một lời nhắc nhở đối với hệ thống miễn dịch.
“Về cơ bản, liều thuốc thứ hai nói rằng, ‘Này, tôi biết một tháng trước bạn đã nhìn thấy loại protein tăng đột biến này. Tôi sẽ nhắc bạn một lần nữa nó trông như thế nào để bạn thực sự sẵn sàng tấn công nó’,” Moss giải thích.
Vaccine Moderna và Pfizer là hai liều, cách nhau 28 và 21 ngày, tương ứng.
Liều đầu tiên của vaccine này tạo ra hệ thống miễn dịch, xây dựng một đội quân tế bào. Kết quả là, Moss cho biết liều thứ hai sau đó tạo ra phản ứng miễn dịch lớn hơn – do đó khả năng tác dụng phụ mạnh hơn.
Moss giải thích: “Chúng tôi có nhiều tế bào hơn để tấn công nó.” Nhưng đó là lý do tại sao tình trạng viêm có thể trầm trọng hơn với liều thứ hai vì hệ thống miễn dịch của chúng ta đã sẵn sàng, vì vậy bạn sẽ nhận được phản ứng viêm thậm chí còn dữ dội hơn.”
Vaccine vẫn bảo vệ bạn nếu bạn không cảm thấy tác dụng phụ?
Trong khi các tác dụng phụ nói chung là dấu hiệu cho thấy hệ thống miễn dịch của cơ thể đang hoạt động, những người cảm thấy khỏe sau khi tiêm vaccine chắc chắn cũng được bảo vệ.
Moss cho biết: “Những người không bị các phản ứng phụ vừa phải hoặc nghiêm trọng từ vaccine vẫn có thể có phản ứng miễn dịch rất bảo vệ. Họ chỉ không có phản ứng viêm dữ dội đó vì nhiều lý do khác nhau” tiền sử phơi nhiễm trước đó.
Tại sao liều COVID-19 thứ hai lại quan trọng như vậy?
Tiến Sĩ Williams Moss. (Hình: jhsph.edu)
Liều tiêm hai mũi từ Pfizer và Moderna đã được chứng minh trong các thử nghiệm lâm sàng là có hiệu quả 94% hoặc 95% trong việc ngăn ngừa các triệu chứng của COVID-19. Mặc dù có một số biện pháp bảo vệ được cung cấp bởi một liều duy nhất, nhưng khả năng bảo vệ có thể ngắn hơn đáng kể, mặc dù vẫn chưa rõ ràng.
Vào tháng Giêng, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cho biết việc kéo dài thời gian giữa các liều hoặc bỏ qua lần thứ hai hoàn toàn sẽ là “quá sớm và không bắt nguồn từ các bằng chứng có sẵn.” Cơ quan này nhắc lại tầm quan trọng của việc tiếp tục chế độ hai liều trong khoảng thời gian 21 ngày và 28 ngày đã được nghiên cứu.
Tiến sĩ Anthony Fauci, chuyên gia hàng đầu về bệnh truyền nhiễm của chính phủ, cũng làm rõ trong tuần này rằng Hoa Kỳ sẽ “đi theo khoa học” từ các thử nghiệm lâm sàng và tiếp tục tiêm liều thứ hai của vaccine Pfizer-BioNTech và Moderna trong khung thời gian khuyến nghị.
Fauci đã phản ứng với một chiến lược gây tranh cãi được Vương Quốc Anh su là trì hoãn mũi tiêm thứ hai để nó có thể nhanh chóng bảo vệ nhiều người hơn với liều lượng đầu tiên. Pfizer, một trong hai loại vaccine được phê duyệt trong nước, đã không tán thành quyết định giãn thời gian giữa các liều.
Hơn 458,000 người Mỹ đã chết vì virus, con số tử vong cao hơn tất cả những người trong Thế chiến II. Gần 27 triệu người ở Mỹ đã mắc bệnh này, một số thậm chí còn bị các biến chứng lâu dài, nghiêm trọng hơn.
Moss nói: “Tôi thường nói, vấn đề cơ bản của hầu hết mọi người… là họ đánh giá thấp nguy cơ mắc bệnh và đánh giá quá cao nguy cơ của vaccine. Một hoặc hai ngày khó chịu, theo quan điểm của tôi, là một sự đánh đổi đáng giá để được bảo vệ khỏi căn bệnh này.” (T.V)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét