Chân dung tướng Mohammad Bagheri, đã bị Israel ám sát, trên đường phố Teheran, Iran ngày 23/06/2025. via REUTERS - Majid Asgaripour
Tình hình Trung Đông và hội nghị thượng đỉnh NATO là mối quan tâm chính của báo chí Pháp hôm nay 24/06/2025. Le Figaro chạy tít trang nhất « Iran trả đũa Mỹ : Sự leo thang nguy hiểm », Le Monde cho rằng « Hoa Kỳ-Iran-Israel : Sa lầy », Libération gọi lãnh đạo tối cao Iran là « Giáo chủ ma ». Les Echos nhấn mạnh « NATO : Trump làm châu Âu phải quỵ lụy », tương tự với La Croix « Ngân sách quốc phòng : NATO dưới áp lực ».Thụy My
<!>
Chính quyền Teheran khó trụ được sau khủng hoảng
Về Trung Đông, trả lời phỏng vấn của Le Figaro, tiến sĩ sử học Abbas Milani, đại học Stanford nhận xét « sẽ rất ngạc nhiên nếu chính quyền Iran sống sót trong cuộc khủng hoảng này ». Ông lưu ý rằng trong tuyên bố mới nhất, Khamenei dùng chữ « Iran » đến 22 lần, cứ như ông ta bỗng nhiên thành người ái quốc. Trong khi từ 40 năm qua, giáo chủ lặp đi lặp lại rằng Iran chẳng quan trọng, vấn đề là nước Cộng hòa Hồi giáo và « oumma », tức cộng đồng Hồi giáo. Khi được hỏi vì sao chi ra số tiền lớn để hỗ trợ chế độ Bachar Al Assad, Khamenei nói để hỗ trợ « oumma ».
Thế nhưng, dù nhiều tháng qua loan báo rằng Israel sẽ tấn công, ông chẳng có biện pháp gì để bảo vệ người dân và cả những viên chức quan trọng. Khamenei đã mất đi mạng lưới đồng minh khu vực. Hezbollah thông báo không tham chiến, Bachar Al Assad đã bị lật đổ sau khi Iran đã tặng trên 40 tỉ đô la dầu lửa, Hamas bị đánh bại, dân quân Shia Irak im thin thít. Lo sợ, chính quyền tăng cường cảnh sát tại các địa điểm công cộng ở Teheran, tung ra các đơn vị bán quân sự Basij chuyên đàn áp. Theo tiến sĩ Milani, đó là « một chế độ đang tàn hơi ».
Đuối sức, Iran trả đũa yếu ớt hẳn
Le Monde cũng nhận định « Trước áp lực quân sự, Iran bị cô lập và yếu đi ». Mười ngày sau khi chiến dịch « Sư tử vươn mình » được khởi động, không có một chuyên gia nào dám phỏng đoán thời gian chế độ Teheran có thể cầm cự được. Một chuyên gia quân sự nói, Iran bại trận thì đã rõ, nhưng vấn đề là có dẫn đến thay đổi chế độ hay không. Ngày đầu bị Israel tấn công, Iran bắn sang 180 hỏa tiễn, nhưng ngày càng ít dần và đến 18/06 thì chỉ còn trả đũa bằng một hỏa tiễn duy nhất. Dấu hiệu yếu kém cũng bộc lộ ở địa điểm bắn.
Trong những ngày đầu, hình ảnh vệ tinh cho thấy chủ yếu được bắn sang từ miền tây Iran, nơi gần Israel nhất ; rồi dần dần chuyển sang miền trung và nay là miền đông. Bất lợi về địa lý khiến một số vũ khí trở nên vô dụng, buộc Teheran phải dùng hỏa tiễn tầm xa, cách phóng phức tạp hơn, tốn kém hơn, và số lượng dự trữ không nhiều. Về phòng không, Iran chỉ còn một vòm bảo vệ duy nhất còn hoạt động ở cảng Bandar-e-Abbas thuộc miền nam, nhưng ngày 21/06 phi cơ Israel vẫn đánh vào cảng này được.
Phong tỏa eo biển Ormuz : Không đơn giản
Một câu hỏi được báo chí đặt ra là trong thế yếu về quân sự, liệu Iran sẽ dùng cách phong tỏa eo biển Ormuz hay không ? Thị trường chăm chú theo dõi phản ứng của Teheran. Theo Les Echos, dù khả năng này luôn được chế độ dùng để đe dọa, thực tế phức tạp hơn nhiều.
Tuy Quốc hội Iran đã bỏ phiếu cho giải pháp cực đoan này, quyết định là do đại giáo chủ Ali Khamenei. Phát ngôn viên Nhà Trắng Karoline Leavitt hôm qua tuyên bố sẽ là « ngu xuẩn » nếu chế độ Teheran dùng cách này. Đại diện ngoại giao châu Âu Kaja Kallas cảnh báo việc đóng cửa eo biển « sẽ rất nguy hiểm, chẳng có lợi cho ai cả ».
Mối đe dọa được đưa ra từ nhiều năm qua khiến các nước trong khu vực đã tính đến giải pháp thay thế. Ả Rập Xê Út chuyển một đường ống dẫn khí đốt thành ống dẫn dầu, xuất qua cảng Yanbu. Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất khai thác một con đường mới, đầu tư 1,5 tỉ đô la cho cảng Fujaïrah nằm ngoài eo biển. Bản thân Iran cũng xây thêm cảng Djask ở miền đông. Cách thứ tư là đường ống nối Irak với Thổ Nhĩ Kỳ. Tất cả các phương án trên đều có những khuyết điểm như vận chuyển được ít hơn, giá thành cao hơn...Riêng khí hóa lỏng (GNL) của Qatar thì không có cách nào khác.
Nguy cơ chiến tranh với Mỹ, Israel và hầu hết láng giềng
Đối với các nhà sản xuất, eo biển Ormuz bị đóng sẽ là tai họa cho tất cả các nước trong khu vực và cho chính Iran vì chiếm 35 % nguồn thu ngân sách. Với người mua, 82 % dầu lửa đi qua Ormuz là cho thị trường châu Á, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc là những nước chịu ảnh hưởng nhiều nhất. Riêng Trung Quốc lâu nay lợi dụng Iran bị cấm vận để ép giá, sẽ phải mua dầu theo giá thị trường. Goldman Sachs ước tính nếu eo biển bị phong tỏa một tháng, giá dầu sẽ tăng trên 110 đô la.
Làm cách nào để phong tỏa ? Iran có thể đánh chìm một tàu hàng, gài thủy lôi, hay quấy rối tàu dầu bằng các tàu nhỏ hoặc drone. Tuy nhiên, một xác tàu không đủ để chặn một tuyến hàng hải 3 kilomet và có thể được giải tỏa. Các tàu cao tốc nhỏ của Iran dễ bị drone đánh trúng, chưa kể Đệ ngũ Hạm đội Mỹ với sự hỗ trợ của tàu Anh, Pháp, Ả Rập Xê Út...có quyền bảo vệ tàu dân sự tại các tuyến đường chiến lược. Drone và hỏa tiễn Iran có thể bị đánh chặn, như Israel đã làm với hiệu quả 90 đến 99 %. Còn lại việc sử dụng thủy lôi - Teheran đã từng vận dụng trong chiến tranh với Irak - phương Tây có thể tháo gỡ, nhưng không bảo đảm rủi ro zero.
Về quân sự, phong tỏa hoàn toàn eo biển bị coi là hành động chiến tranh. Iran sẽ phải đối mặt không chỉ với quân đội tinh nhuệ nhất vùng Cận Đông là Israel, quân đội hùng mạnh nhất thế giới là Hoa Kỳ, mà còn với hầu hết các nước láng giềng. Thế nên, dù đã đe dọa nhiều lần, Teheran chưa bao giờ hành động.
Đại giáo chủ Khamenei có thể bị đảo chánh ?
Libération nhận định chế độ Hồi giáo rúng động nhưng chưa sụp đổ, và trong bối cảnh chiến tranh dân chúng khó thể nổi dậy, bộ máy đàn áp vẫn hiệu quả. Việc truất phế đại giáo chủ là khả năng được nêu ra nhiều nhất hiện nay. Theo nhiều nguồn tin, Khamenei đang ẩn náu ở một nơi bí mật, vắng bóng từ 10 ngày qua, ngoại trừ một tuyên bố video thu sẵn. Trung tâm quyền lực đang trống, các định chế quân sự và ngoại giao bị tê liệt trên thực tế.
Khamenei dường như không còn khả năng quản lý tình hình. Kịch bản khả tín nhất là một Iran hậu Khamenei. Việc lật đổ ông ta sẽ mở ra ít nhất là hai khả năng : cải tổ nội bộ chính quyền hay Nhà nước sụp đổ dần, dẫn đến thay đổi chế độ.
Do thiếu vắng lực lượng đối lập đoàn kết và tài năng, đa số người Iran vẫn nghi ngại trước những lời kêu gọi lật đổ, thường là từ nước ngoài, nhất là không có giải pháp khả tín nào được đưa ra. Giả thiết giáo chủ Khamenei sẽ bị đảo chánh được củng cố bằng thông cáo mã hóa và ngắn một cách bất thường của Tasnim, hãng tin của Vệ binh Cách mạng, tố cáo những « phần tử » mưu toan vận động các giáo sĩ cấp cao để « quy phục và thỏa hiệp ».
Hãng tin IranWire cho biết cựu tổng thống Hassan Rohani, nhà đàm phán nguyên tử chính của Iran có mặt ở Qom, gặp các nhân vật Shia nhiều ảnh hưởng để thúc giục chấp nhận đề nghị hòa bình của Hoa Kỳ và Israel. Cựu chủ tịch Quốc Hội Ali Larijani cũng cố gắng tiếp xúc với Khamenei để hối thúc thương lượng trực tiếp với Washington. Larijani đang được coi là người có thể cứu vãn Iran hậu Khamenei vì muốn chấm dứt thù địch với phương Tây. Một cái tên nữa là Masoud Pezeshkian, tổng thống Iran, tuy nhiên ông này không có ảnh hưởng nhiều trong giới an ninh, tình báo.
Thượng đỉnh NATO ngắn nhất trong lịch sử
Le Figaro nhận xét « NATO trước thách thức một thế giới đang chiến tranh ». Les Echos cho biết « Tại thượng đỉnh NATO, châu Âu sẽ nhượng bộ áp lực của Trump về chi quân sự ». Tối nay, La Haye tiếp đón Donald Trump cùng phái đoàn đông đảo đến dự hội nghị Liên minh Bắc Đại Tây Dương đầu tiên trong nhiệm kỳ hai. Các thành viên sẽ làm mọi cách để có được thành công, tránh mọi sai sót. Hà Lan huy động đến 27.000 cảnh sát và 10.000 quân nhân giữ an ninh, những chiếc F-35 bay trên bầu trời và các chiến hạm trong tình trạng báo động. Cư dân được yêu cầu làm việc tại nhà trong hai ngày hội nghị 24 và 25/06. Có khoảng 9.000 người tham dự, gồm phái đoàn của 45 nước do tổng thống hay thủ tướng dẫn đầu và bộ trưởng quốc phòng, chưa kể trên 1.000 nhà báo đưa tin.
Chi phí tổ chức lên đến 183 triệu euro, gấp đôi dự trù, cho một hội nghị thượng đỉnh ngắn nhất trong lịch sử NATO để tránh những diễn biến không thể kiểm soát từ tổng thống Hoa Kỳ. Tổng thư ký Mark Rutte gói gọn tranh luận vào việc tăng chi tiêu quốc phòng như đòi hỏi của Washington.
Tổng thống Ukraina Zelensky được mời dự bữa tối của các nguyên thủ, nhưng không tham gia các buổi làm việc. Trong khi Donald Trump không muốn Ukraina gia nhập NATO và ngưng viện trợ quân sự cho Kiev, các nhà ngoại giao chỉ hy vọng là tuyên bố chung tái khẳng định sự ủng hộ Ukraina, nhưng đề cập tối thiểu, để không ảnh hưởng đến kết quả tốt đẹp của hội nghị 2024 bàn về tương lai NATO của Kiev.
Châu Âu chiều chuộng Trump tối đa
Trừ phi có bất ngờ vào giờ chót, tổng thống Mỹ sẽ quay về với tuyên bố chiến thắng : đã làm châu Âu quy phục, chấp nhận nâng chi tiêu quân sự lên 5 % tổng sản phẩm nội địa, tuy khái niệm này được linh hoạt. Các quốc gia thành viên có thể chỉ dành chưa đầy 3,5 % GDP cho quân đội, và 1,5 % cho chi an ninh theo nghĩa rộng như an ninh mạng, giáo dục quốc phòng thanh niên, giám sát biên giới…Việc tăng chi quân sự sẽ giúp tăng gấp năm số hệ thống phòng không, bổ sung hàng ngàn xe tăng.
Vấn đề là tăng từ nay đến 2032 hay 2035 ? Những nước gặp khó khăn ngân sách như Pháp đề nghị ít nhất 10 năm để thực hiện bước ngoặt chiến lược. Hội nghị thượng đỉnh lần này cũng tiếp tục chính sách hỗ trợ Ukraina : từ đầu năm nay NATO đã viện trợ 35 tỉ euro trong khi Hoa Kỳ không bỏ ra xu nào. Về thời sự Iran, tổng thư ký NATO tái khẳng định Iran không nên có vũ khí nguyên tử, và ông không đồng ý với cáo buộc chiến dịch của Hoa Kỳ là đi ngược lại luật pháp quốc tế.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét