Nghệ Thuật Thơ Đa Dạng Trong Ca Dao Việt Nam - Hồng Hà

Thường thì tôi thích làm thơ hơn viết văn dù là ở dạng nào nhưng mới đây tôi có đọc vài bài Thơ (Thực ra là Ca Dao) của các diễn đàn và người viết gần như lại không biết nhiều về lãnh vực này. Khi đọc làm tôi nhớ lại những môn được học thời học sư phạm văn trong đó có môn Văn Học Việt Nam (Văn học sử dưới nhiều thể loại qua nhiều giai đoạn). Có một phần của môn học này tôi không thể nào quên đó là Ca Dao. Tôi nhớ cả cái ánh mắt giương lên cười rất dí dỏm của giáo sư khi nói về nghệ thuật nói giảm trong ca dao khi cô nhấn mạnh "Cưới em chỉ cánh con gà..." Hôm nay tôi muốn nhớ lại, muốn tìm hiểu, muốn sưu tầm thêm về...Nghệ Thuật Thơ Đa Dạng Trong Ca Dao Việt Nam.

<!>

Trong đời sống tất cả đều cần có nghệ thuật, nghệ thuật làm cho mọi thứ trở nên ưu việt hơn, nổi trội hơn, tinh tế và chọn lọc hơn. Ca dao đi vào lòng người từ thế hệ này qua thế hệ khác trong dân gian lâu dần trở thành bài hát, câu hò, châm ngôn, lời ru, điệu nhạc... cái mà chúng ta nghe mỗi ngày rất quen thuộc. Đạt được điều đó nhờ đâu? Chúng ta cùng điểm qua tính nghệ thuật trong Ca Dao.

Nghệ Thuật Ẩn Dụ:

Ẩn dụ là một biện pháp tu từ dùng hình ảnh, hiện tượng của sự vật này, để trình bày diễn đạt một sự vật, hiện tượng khác. Ngôn từ thường rất gợi hình, gợi cảm, và tinh vi; ẩn chứa cảm xúc trong trừu tượng. Dù hình thức, cách thức hay phẩm giá thì các hiện tượng có lúc tương đồng nhưng cũng có khi trái ngược nhằm truyền đạt ý tưởng sâu xa, lắng đọng. Tu từ ẩn dụ được dùng nhiều trong ca dao, tục ngữ, thơ văn...

Ví dụ:

Gặp đây mận mới hỏi đào

Vườn hồng đã có ai vào hay chưa

Mận hỏi thì đào xin thưa

Vườn hồng có lối nhưng chưa ai vào

Nghệ thuật ẩn dụ thường là hình ảnh thân quen, gần gũi trong tâm tư được ví von qua hình ảnh vay mượn, đây là nét độc đáo mang tính nghệ thuật sắc nét, nâng tính thơ trong ca dao thêm phần ý nhị, tinh tế và kín đáo.

Con cò mà đi ăn đêm,

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao

Ông ơi! Ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con

Nghệ Thuật So Sánh

Nghệ thuật so sánh là biện pháp tu từ thường được dùng để đối chiếu sự vật, hiện tượng này với sự vật, hiện tượng khác. So sánh vật với vật, người với người, hiện tượng với hiện tượng...có tác dụng làm tăng tính năng gợi hình, gợi cảm hoặc cảm xúc. Ngôn từ dùng thường như là, giống như, tựa, ngỡ, hơn, kém .v.v

Ví dụ:

Trên trời mây trắng như bông

Ở dưới cánh đồng bông trắng như mây

Hoặc

Một cây làm chẳng nên non

Ba cây chụm lại nên hòn núi cao

Nghệ Thuật Nhân Cách Hóa

Nhân hóa là biện pháp tu từ sử dụng những từ ngữ miêu tả hình ảnh để diễn đạt hoạt động, tính cách, suy nghĩ của con người qua hình ảnh của đồ vật, sự vật hoặc con vật.

Ví dụ:

Trăng bao nhiêu tuổi trăng già

Núi bao nhiêu tuổi vẫn là núi non

... Núi cao bởi có đất bồi,

Núi chê đất thấp, núi ngồi ở đâu

Nghệ Thuật Nói Giảm Nói Tránh

Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ dùng để diễn đạt ý rất tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác nặng nề; tránh thô tục và thiếu lịch sự.

Cưới em có cánh con gà,

nửa mâm xôi nếp,

nửa vò rượu tăm...

Hoặc:

Bao giờ cây cải làm đình

Gỗ lim làm ghém thì mình lấy ta

Nghệ Thuật Nói Quá:

Nói quá là biện pháp tu từ sử dụng các từ ngữ mang ý nghĩa phóng đại từ quy mô đến tính chất và cả hiện tượng của sự vật so với đặc tính thật của chúng.

Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng

Ngày tháng mười chưa cười đã tối

Hoặc:

Lỗ mũi mười tám gánh lông

Chồng yêu chồng bảo râu rồng trời cho

Nghệ Thuật Điệp Từ

Điệp từ là biện pháp tu từ dùng diễn đạt sử dụng lặp đi lặp lại một cụm từ hoặc một từ để có thể nhấn mạnh ý nghĩa, cảm xúc của nội dung muốn truyền đạt.

** Có 3 dạng điệp từ: Điệp từ nối tiếp, điệp từ cách quãng, và điệp từ chuyển tiếp.

* Điệp từ nối tiếp:

Trông trời, trông đất, trông mây

Trông mưa, trông gió, trông ngày, trông đêm

* Điệp từ cách quãng và điệp từ chuyển tiếp:

Đèo cao thì mặc đèo cao

Trèo lên tới đỉnh ta cao hơn đèo

Tính Nhạc

Ca dao là thơ, là nhạc, là tiếng nói từ trái tim diễn đạt qua ngôn từ giản dị nhưng rất ngọt ngào sâu sắc. Ca dao là tình cảm, tình yêu, là vui buồn, sướng khổ, là lạc quan là mong đợi. Giai điệu trong ca dao phong phú đa dạng, cũng ray rứt nhớ nhung chạm đến rung cảm. " Khăn thương nhớ ai, khăn rơi xuống đất...Mắt thương nhớ ai, mắt ngủ không yên..."

và có lúc than vãn, giọng điệu càng du dương, não nề

Má ơi đừng gả con xa

Chim kêu vượn hú biết nhà má đâu

Chiều chiều ra đứng ngõ sau

Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều

Hay những cuộc tình nghèo đến xót xa nhưng vẫn mặn nồng, hạnh phúc

Râu tôm nấu với ruột bầu

Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon

Ca dao mang tính nghệ thuật cao, ca dao là tổng hợp thơ đa dạng, bình dị đi vào lòng người, dễ nhớ, dễ hiểu, thấm lâu và thấm sâu. Ca dao mộc mạc mà da diết trữ tình, ca dao mỹ miều du dương như dân ca, như câu hò, điệu ví. Ca dao mang đủ sắc thái đồng quê của mọi miền đất nước, ca dao mang nét chung duyên dáng bình dị thân thương của người Việt, của quê hương dân tộc Việt từ ngàn xưa tới ngày nay và mãi sau này.

9-22-2023

Hồng Hà