Tháng Giêng 2018, người bạn, người đồng chí, người đồng tâm qua Pháp
thăm bà chị Hai bệnh nặng. Một cuối tuần, cùng tôi, hai thằng rủ nhau đi thăm
một người bạn ở tận miền Nam. Đường xa, 600 cầy số, đi về ngàn hai, thằng tui
lái, bạn Truyết, phải chắc quý thân hữu cũng đoán ra là Tiến sĩ Mai Thanh
Truyết, người bạn với tôi từ những năm 1968, lúc Giáo sư Nguyễn Ngọc Huy qua
tham dự Hòa đàm Paris, tôi đi tìm Truyết để nhờ Truyết đưa Thầy Huy đi gặp anh
em ở những vùng miền Đông Bắc Pháp, nơi Tuyết là thổ địa. (Cá nhơn tôi lo vùng
Tây Nam).
<!>
Bạn nhau đã gần 50 năm, thăng trầm, từ năm 1968 ấy, đến về nước trước
sau những năm 1971/1972 hoạt động trong ngành Giáo dục ở Việt Nam. Sau ngày mất
năm nước 1975, vẫn ở lại Sài Gòn, bí mật tiếp tục nghéo tay nhau. Rồi tôi vào
tù, rồi Truyết vào tù, Chúa Phật thương hai đứa cho ở chung phòng với nhau một
thời gian. Rồi bặt tin nhau, rồi gặp lại nhau và từ đó nghéo tay đi chung một
con đường đến ngày nay…
Trên chặng đường dài xuôi Nam nước Pháp, chuyện trò hàn huyên, hai đứa
mới ý thức là đã lâu không có dịp tâm tình với nhau. Từ lúc gặp lại hoạt động
với nhau, ít khi có dịp hai thằng nói chuyện riêng với nhau. Bàn chuyện riêng
thì có, tính chuyện riêng cũng có, nhưng nói, trao đổi tâm tình, nói thật những
suy nghĩ… thì hình như lâu lắm, mới có dịp ngồi gần 7 tiếng đi, 7 tiếng về như
vậy. Đây là dịp hai đứa « rà » lại tất cả những quan niệm, quan điểm,
chủ thuyết… Mặc dù 50 quen nhau, gần 30 năm hoạt động cạnh nhau … đồng tâm đấy,
đồng bộ đấy, nhưng biết đâu có những « lệch lạc » biết đâu có những
« so le » ; đôi đủa kia cũng cần phải gỏ lại, so lại cho đồng
đều mà, chỉ thế thôi !
Hai bài viết đầu năm Yêu nước, và Công dân phát xuất từ đấy, và sẽ có
những bài tiếp theo…
Đây là ít nhiều cảm nghĩ của hai anh em chúng tôi… về những quan niệm,
quan điểm, lập trường …
Xin được chia sẻ cùng quý thân hữu :
Tết Mậu Tuất nầy, được cộng đồng người Việt tỵ nạn hải ngoại tại Pháp,
đón mừng Xuân trong một bầu không khí khá đặc biệt :
Khác hẳn các năm xưa, vẫn truyền thống kẹo mứt, bánh chưng bánh tét.
Nhưng, thoang thoảng đâu đây, một cái gì không vui lắm, thoang thoảng đâu đây,
một cái gì nghèn nghẹn nơi cổ, …
Có phải, vì có những hiện tượng hoàn toàn không giống những năm
khác : tại sao năm nay, Đảng Cộng Sản Hà nội lại tổ chức rầm rộ Mừng Chiến
Thắng Tết Mậu Thân 1968 ? Vì SỢ cái « NGỤY tánh », cái
« Khí Khái Nam Kỳ Tánh » làm « lạc đường » cán bộ đảng viên
trong nước ? Yêu Việt Kiều, thích Việt Kiều, khúc ruột ngàn dặm, nhưng cái
ngang cái bướng, cái Ghét thằng Tàu Chống thằng Tàu của bọn Ngụy Cờ vàng đáng
ghét quá ! Do đó phải chọc nóng Chia rẽ. 50 năm Mậu Thân đúng dịp...
Và, vì năm nay tròn đúng 50 năm của Tết Mậu Thân 1968 mà Quân Cộng Sản Bắc Việt gọi là cuộc Tổng Tấn
Công ?
Hay là đặc biệt, để xóa, hay biện hộ cái « Thảm Sát
Huế » ?
Do đó, ở Hải ngoại chúng ta, một bầu không khí khác lạ, lẫn lộn trầm
buồn với cái vui của ngày đón năm mới !
Vui thì vẫn vui đó, hát thì vẫn hát đó, nhưng vẫn trộn lẫn đây đó, với
cái u hoài đầy nước mắt tưởng, nhớ các nạn nhơn đồng bào người Việt, hay gia đình vợ cùng chồng vị Bác sĩ cùng ba đồng
nghiệp người Đức, hay hai tu sĩ Thiên chúa Giáo người Pháp, … tất cả đều đã bị
trói thúc ké, đập đẩu bắn bỏ, vùi đắp chôn vội ở Gia Hôi, Đâp Đá, ĐáMài… nay
tuy vẫn là những địa danh, nhưng đối dân Huế ngày nay và với chúng ta là tên
của những hố chôn tập thể !Và cũng do đó, cùng là một ngày sang trang năm
mới, nhưng Tết Việt Nam ta năm nay không khí khác hẳn với cái nhộn nhịp của cái
Tết của người Tàu, trình diễn ồn ào ở những nơi cộng cộng trên đất người (Paris
quận 13 chẳng hạn).
Dân Chủ :
Có Dân Chủ là có tất cả yếu tố để thực hiện một chánh
quyền lành mạnh, một cơ cấu quản trị tốt ?
Có thật vậy không ?
Trong những bài viết qua, chúng tôi thường đề cập đến Con người và
Môi trường song hành với Đạo Đức là những yếu tố khả dĩ Phát triển
và Quản lý tốt một quốc gia tiên tiến
Hiến pháp chỉ
là một bản văn, tuy cần thiết nhưng vẫn chưa đủ (nécessaire
et non suffisant) bảo đảm cho những Tự do thật sự và một nền Dân chủ thực
hữu của quốc gia.
Rất nhiều chế độ
độc tài trên thế giới vẫn dùng bản Hiến pháp làm chiêu bài để vay mượn danh
nghĩa chánh thống cũng như tánh cách hợp pháp. Những nước có chế độ độc tài
toàn trị do độc đảng cầm quyền, như Cộng sản Hà Nội, vẫn thường tự gọi là những
“Cộng hòa Dân chủ Nhân dân”. Thậm chí, thế giới lúc bấy giờ cũng vẫn dùng chung
một từ tổng hợp là “Khối các Dân chủ Nhân dân”.
Ngày nay, ngay tại các quốc gia tiên tiến, nơi có những Tự do căn bản
được áp dụng, nhưng phần lớn việc điều hành quyền lực từ các cơ quan hành chánh
hay pháp lý vẫn gợi cho những người quan tâm đến tình trạng nhơn quyền và Dân
chủ không ít nghi ngờ, khiến phải suy nghĩ và e ngại.
1.- Dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện.-
(Démocratie directe,
démocratie représentative) :
Khái niệm Dân chủ là một khái niệm trong sáng, nhưng dễ bị lạm dụng khi
áp dụng những phương cách thực hiện, trong những thể chế ngày nay.
Định nghĩa của Abraham Lincoln “Dân chủ là do Dân cầm
quyền, cho Dân và vì Dân”, bởi thế, chúng ta gọi là Dân chủ
trực tiếp. Nghĩa là:
- Người Dân phải cầm quyền trực tiếp, không qua
một trung gian nào cả,
- Người Dân cũng vừa là Người
Cầm quyền và cũng là Người bị trị (Gouvernant et gouverné),
Nói như vậy, những người xử dụng công quỷ cũng là những
người quyết định thâu thuế, và trả thuế. Về mặt lý thuyết thì tạm hiểu,
nhưng làm sao áp dụng trên mặt thực hành. Hiện nay, một vài thị xã, hay làng xã
của Thụy sĩ, vẫn áp dụng cách thức “Trưng cầu dân ý trực tiếp” về một vài tài
khoản thuế vụ có tính cách địa phương.
Những quốc gia tiên tiến ngày nay, đa số áp dụng Dân chủ dưới hình thức
Dân chủ đại diện (démocratie
représentative). Một tấm bình phong cách ly người dân và người cầm quyền (tạm
gọi là quan chức cầm quyền, hay gọi chung là nhà cầm quyền): đó là những đại
diện dân, do dân bầu, và phát biểu thay dân về những nguyện vọng của người
dân.
Đó là một Dân chủ gián tiếp, người dân không có những quyết định
hành xử, quản lý đất nước, người dân chỉ tham dự bầu những đại diện thay mình.
Thực tiển, dễ thực hiện, nhưng rất có nhiều hạn chế nguy hiểm, càng ngày càng
lộ rõ. Bởi lẽ :
2.- Một “thị trường chánh trị”.-
Cái nguy hiểm ngày nay, là do sự bành trướng của một hiện tượng được
gọi là “thị trường Chánh trị”. Định nghĩa này được nhóm “public
choices”, một nhóm các nhà nghiên cứu, kinh tế gia, chánh trị gia hay xã hội
học Âu-Mỹ, theo dõi những cách thức xử thế, quyết định từ các vị lãnh đạo công
cộng của quốc gia (nhà cầm quyền, các vị lãnh đạo các nhóm chánh trị, các vị
dân cử và các công chức). Những quyết định ấy thường khi thiếu sự chính
xác, không trung thực, bởi lẽ, thay vì các quyết định phải được thoát thai
từ kết quả trao đổi giữa hai nhóm người, của hai đối tác, đúng theo luật “cung
- cầu”, theo luật “kinh tế thị
trường”, thì ngày nay, những quyết định ấy lại là những mặc cả, trả giá, thương
thuyết, có khi là một hợp đồng, có thể win-win, công bằng, giữa người cầm quyến và người bị trị, nhưng đã làm mất
những “thông tin chính xác, trung thực”, dẫn đến “cái chung chung”,
thiếu hẵn phần “trách nhiệm”.
“Thị trường chánh trị” là thị trường của những ứng cử viên với
các đại diện dân, một bên, và đối với (versus) cử tri đoàn, một bên.
Trên thị trường này, ứng cử viên và các dân cử nắm quyền chủ động. Cũng
như một anh nhà buôn, họ để nghị những “món hàng công cộng” (công
viên, trường học, giảm tô thuế, ủng hộ Dân chủ ở VN …) hay những “món
hàng chánh trị” (những người mới nhập cư dễ dàng nhập lấy quốc tịch để
xử dụng lá phiếu lấy những quyết định cho địa phương, làng xã, nơi mình sanh
hoạt và cư ngụ … đổi lấy lá phiếu của người đi bầu của cử tri gốc
Việt, gốc Hispanic ở Mỹ, gốc Á-rạp, gốc Phi Châu ở Pháp…
Và người nào đề nghị nhiều, hứa hẹn nhiều, thì kẻ ấy có cơ may lượm
nhiều lá phiếu.
Xin lấy vài thí dụ : các nhà làm chánh trị hứa sẽ bảo vệ con
người, tài sản và quyền lợi con người. Nhưng có ai nói đến bảo vệ bằng cách
nào, tổn phí là bao nhiêu ? Khi cần lá phiếu, các ứng cử viên thường có
những lời hứa với chương trình thực hiện (sẽ) rất dài. Và cùng trong một lúc
đó, các người đi bầu, người cử tri,
người dân thường, cũng họp nhau lại thảo những đòi hỏi dài, xin thêm phương
tiện hổ trợ, tiền bạc, nhơn danh “phúc lợi công cộng” (intérêt général),
nhưng thật sự, đó chỉ là những đòi hỏi rất hạn hẹp có tính cách địa phương và
đặc biệt
Và cuối cùng, mọi người cùng ngóng cổ chờ quyết định của Nhà nước, vì
sự mặc cả, giữa những người muốn “giảm tiền thuế ”, và những nhóm muốn xin
“thêm tiền, để thực hiện những đặc lợi và đặc quyền”, hai nhóm này đều là công
dân, và cả hai đòi hỏi đều có lý cả. Vậy phải làm thế nào? Chúng ta thường thấy, theo thông lệ, những
nhóm đứng ra đòi hỏi thường là những “nhóm có tổ chức”, biết xuống đường đấu
tranh, biết la hét để đòi hỏi. Còn nhóm người bị đóng thuế, như tất cả chúng
ta, thường thụ động, im lặng, tuy có rên rỉ đấy, nhưng vẫn phải trả thuế đều
đều. Khối thiểu số ồn ào sẽ lấn ép khối đa số thầm lặng.
Những nhà làm chánh trị ở các quốc gia tiên tiến xử dụng cái mâu thuẫn
ấy để kiếm phiếu, sẵn sàng hứa thực hiện tất cả những yêu cầu, hứa sẽ giảm các
loại thuế, tạo một không khí an lành và gợi cho người dân cảm tưởng là có một
“ai đó” sẽ hào phóng chi tiền.
Giáo sư trường luật Aix –Marseille Frédéric Martiat từng mô tả hiện
tượng ấy vào năm 1968 : “Nhà Nước là cái ảo tưởng xã hội (une
fiction sociale) trong con người mà lúc nào cũng mong được
sống bám vào những kẻ khác” (L’Etat est une fiction sociale à travers la
quelle chacun s’efforce de vivre aux dépens de tous les autres). Và (do
đó), Nhà Nước Bảo Hộ ra đời. (Et, l’Etat Providence naquit).
3.- Khủng hoảng
của Nhà Nước .-
Vì mọi chuyện đều phải do Nhà nước giải quyết, chúng ta đã đâm đầu vào
một cuộc khủng hoảng kinh khủng. Cuộc khủng hoảng nầy đang diễn ra tại các nước
tiên tiến. Nước Pháp ngày nay là một điển hình.
Mong bài nghiên cứu này đóng góp được những suy nghĩ để các nước chậm
tiến như Việtnam, ngày mai không vấp phải.
a) Khủng hoảng đầu tiên, là khủng hoảng chánh trị: nếu Nhà Nước là
tất cả, các nhà cầm quyền và các nhà làm chánh trị là tất cả, thì “tất
cả đó” đều đứng trên Pháp luật (Việt Nam ngày nay, Đảng Cộng
sản và Nhà Nước là một, ĐCS đứng trên Pháp luật).
b) Khủng hoảng thứ hai, là những giá trị Đạo đức xã hội hoàn
toàn bị xáo trộn. Những thành công đều được đánh giá trên kết quả, mà không cần
biết kết quả đó có được là do xảo quyệt, do bè phái, do tham nhũng. Những giá
trị thật sự về Đạo đức con người, về giá trị học hành, về hiểu biết, về tri thức đều không được nhìn nhận. (Việt nam ngày nay ?)
c) Khủng hoảng thứ ba, là kinh tế,
của công bị tham nhũng đục khoét, lãng phí, quản lý tồi, dĩ nhiên mất hiệu năng
sản xuất, cộng thêm Pháp luật bị chà đạp, sưu cao, thuế nặng ... là nguyên nhân
đưa đến trì trệ kinh tế. Rồi nạn thất nghiệp gia tăng, mức tiêu thụ giảm lần,
tạo nên cái vòng lẩn quẩn, người nghèo vì thất nghiệp càng nghèo thêm, khiến
quỹ xã hội thâm hụt nặng, bởi không đủ thương vụ, nghiệp vụ đóng góp. (Việt
Nam ?)
d) Khủng hoảng thứ tư, là Pháp lý,
Nhà Nước không còn đóng vai trò quản lý, và trọng tài những tương quan thương
mại hoặc xã hội. Vì Luật pháp bị xâm phạm, bị cưởng hiếp, không còn được
tôn trọng, nên những nhà chánh trị lương lẹo với những dân cử để tham nhũng
hay ngồi xổm lên pháp lý, rồi ... trẻ con các khu nghèo kéo nhau đi “đốt xe” để
... giải trí. (Ở Pháp vừa qua).
Những khủng hoảng nhỏ biến thành một cuộc khủng hoảng nặng nề về thể
chế Dân chủ nơi các Nhà Nước tiên tiến. Hậu quả :
1 - Một cuộc trả lời bằng
chân : (exit) bỏ nước ra đi.
2 - Trả lời bằng phát biểu (voice)
la ó, biểu tình, đình công, bạo động.
3 - Trả lời bằng chịu đựng,
sống qua ngày (loyalty), mất ý chí công dân, lơ là quyền phát biểu công
dân, lãnh đạm với những cuộc bầu phiếu, bỏ phiếu.
Ba cách trả lời trên không đặt lại vấn đề của Dân chủ đại diện, cũng
không làm giảm đi những lố lăng lạm dụng của các tổ chức cầm quyền, có chăng
chỉ là những tránh né, chạy quanh. Ngày nay, Dân chủ hay Pháp lý được nói đến
nhiều, phải chăng chỉ là một bức màn nhung che những màn ảo thuật chánh trị mà
thôi ?!
4.- Cần một sự
chuyển tiếp qua trung gian các xã hội dân sự.-
Con đường phân chia biên giới giữa quyền lực của giới cầm quyền và xã
hội phải được nới rộng.
Để sanh tồn, quyền lực của công lực phải được giảm bớt, những “công
hữu” phải được tư hữu hóa. Quản lý những sở hữu hay công nghiệp quốc gia
không còn là nghiệp vụ của Nhà nước nữa. Những xã hội dân sự, dần dần nắm
quyền quản lý để thay thế. Quản lý khai thác, phân phối tài nguyên quốc gia
phải được tư hữu hóa.
Quản lý những sở hữu hay tài nguyên có tánh cách thương mại rất dễ dàng
cho các xã hội dân sự. Sản xuất xe hơi, quản trị khí đốt, điện lực, chuyên chở,
truyền thông, các tư nhơn và các xã hội dân sự biết làm và còn làm
giỏi hơn Nhà nước.
Về những phần hành “dịch vụ công cộng” (Services publics) vẫn
là phận sự của Nhà Nước, vì là Công Bộc, như Tổ chức Giáo dục, Tổ chức Y tế, Tổ
chức Hưu Trí, Tổ chức Thể Thao, Tổ chức Văn hóa … đành rằng khó khăn, nhưng nếu
biết chuyển hướng khéo và quản lý khéo vẫn có thể chuyển dần cho Tư nhơn.
Nhưng, vẫn còn những bộ phận hoàn toàn không thể chuyển nhượng cho thế
giới thương mại, như những “tổ chức dịch vụ xã hội tương tế”, hay “dịch vụ
phân phối tương trợ”, gọi chung là “dịch vụ xã hội ” (Sercices
sociaux) chủ yếu đối với những gia đình nghèo khổ, giúp đỡ người tàn
tật, nghiệp vụ cứu thương, cứu hỏa, bảo vệ con trẻ, tổ chức phòng ngừa du đảng,
tệ nạn hút sách … Nếu Nhà Nước không làm thì ai đứng ra làm ? Bảo vệ môi
sinh, môi trường, Nhà Nước có thể làm luật, nhưng ai kiểm soát ?
Chúng ta có thể trả lời: hãy để cho những “Xã hội dân sự cộng đồng”
(des sociétés civiles communautaires). “Xã hội dân sự cộng đồng”
là những Hiệp hội, hội đoàn có ý kiến trên một vấn đề đặc biệt: Hội gia đình,
Hội bảo vệ các người già, Hội bảo vệ phụ nữ chống tệ nạn bị hành hung, Hội bảo
vệ trẻ con … Nhà nước và các Tư doanh không thể lo được. Những hội đoàn ấy tạo
sự kiểm soát và đi dần đến quản lý.
Định nghĩa những hội đoàn ấy là “Tương trợ”, “Tự nguyện”, “ Bất vụ
lợi”, “Hội tương tế ”
(Solidarité, volontariat, bénévolat, partage, mutualité).
Dĩ nhiên xã hội không thể đòi hỏi những “quý tánh ” ấy. Xã hội
phải có những khu vực thương doanh (đa số) và phải có những kiểm soát
chế tài pháp lý (càng ít càng tốt).
Chúng tôi nghĩ rằng con người, tức là những công dân và những đoàn thể
công dân có thể thay thế Nhà nước điều hành tốt xã hội.
Để Kết Luận :
Những khủng hoảng hiện nay tại các nền dân chủ tiên tiến chứng minh cho
chúng ta thấy cần phải có một nền
dân chủ tham dự (une démocratie participative).
Còn tiếp….
Bài 2. Dân chủ tham dự
Hồi Nhơn Sơn, Xuân Tha Hương thứ
38
Phan Văn Song
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét